Pedagogie

Beste leerkracht, Vanaf 1 september 2010 zijn de nieuwe vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelstellingen voor het secundair onderwijs in werking getreden. De geactualiseerde eindtermen bieden een brede waaier aan thema’s voor relevante basisvorming. Leerlingen zouden zich daarin moeten kunnen verdiepen en kritische kennis en inzichten verwerven om de wereld beter te leren begrijpen en als toekomstige burger mee te werken aan een sociaal rechtvaardige en duurzame samenleving. Eén van de zeven contexten is de sociaaleconomische context, waar er aandacht gevraagd wordt voor sociale zaken, fiscaliteit, welzijn en welvaart, consumptie, economie, arbeidsmarkt, budgetbeheer, armoede en sociaal overleg.

Het "Plantijntje", een lagere school van het Gemeenschapsonderwijs in Borgerhout, is het schooljaar op een bijzondere manier gestart. De kinderen uit de onthaalklassen anderstalige nieuwkomers ontdekken dit jaar namelijk een nieuwe manier van leren: de Worldwide Virtual Carrousel. Een methode die draait rond ict en theater. Op deze manier wil men de anderstalige leerlingen spontaan Nederlands doen spreken.

Het onderwijs is een institutie die kennis en kunde dient te verspreiden met als doel jongeren op te leiden tot kritische burgers. Maar in deze tijd, waarin de zorg voor maatschappelijke veiligheid bovenaan de publieke en politieke agenda staat, lijkt ook het onderwijs niet te ontsnappen aan het veiligheidsparadigma. Philippe Schmetz, die dit dossier samenstelde, weigert mee te gaan in het paranoïde discours over onveiligheid en vraagt zich af waarom onze politici steeds meer kiezen voor repressie en nultolerantie. Kan sociale vooruitgang en degelijk onderwijs een oplossing bieden die verder reikt?

Het onveiligheidsgevoel dat onze samenleving al een geruime tijd in zijn greep houdt, lijkt nu ook door te dringen tot in de scholen. In dit artikel wil de auteur enkele vragen stellen bij het veiligheidsbeleid dat nu maar al te vaak naar voor wordt geschoven als oplossing voor het probleem. Niet om de ogen te sluiten voor crimineel gedrag, noch voor de gevolgen ervan. Leren is niet mogelijk in een gewelddadige omgeving en geweld kan succesvol worden tegengegaan d.m.v. discipline en gezag.

De rol van het basisonderwijs is fundamenteel: niet alleen voor het aanleren van de essentiële kennis van taal en wiskunde. Ze bepaalt ook de houding van vele kinderen tegenover het leerpoces. Door dit zo te formuleren hebben we al een standpunt ingenomen: we omschreven de basiskennis en een attitudevorming. Vandaar naar het begrip ‘methodescholen’ is slechts een kleine stap.

Het competentiegericht onderwijs is klaarblijkelijk een gevoelig onderwerp. Onze discussiebijeenkomst over dit thema op 23 januari 2010 was een succes. Het dossier waarvan we uitgegaan zijn (De Democratische School, nr. 39, september 2009) heeft ons vele reacties opgeleverd.

“Competentiegericht onderwijs”, “competentiegerichte evaluatie”, “basiscompetenties”, “transversale competenties”, “socles de compétences” (de term die het Franstalig onderwijs voor “eindtermen” gebruikt), “terminale competenties”, … Het begrip “competenties” is niet meer weg te denken uit de onderwijsliteratuur. Het heeft succes op wereldvlak. Na de VS, Québec, Zwitserland, Frankrijk, Franstalig België en Nederland is de “competentie-obsessie” [Boutin et Julien, 2000], dit nieuwe “pedagogische eenheidsdenken” [Tilmant 2005], ook Vlaanderen aan het veroveren. Maar onder de dekmantel van een modernistisch klinkend discours zou zich wel eens een operatie kunnen verschuilen om het onderwijs in de pas te laten lopen en het aan de noden van een kapitalistische economie in crisis te onderwerpen.

Als we een beetje dieper graven in het romantische discours van bepaalde pedagogen, krijgen we het ware karakter te zien van competentiegericht onderwijs. Het is een onderwijsconcept dat er volledig op gericht is van de school een slaafs instrument ten dienste van de economische rentabiliteit en winst te maken.

Eén van de verwijten die het frequentst aan het adres van het competentiegericht onderwijs (CGO) gemaakt wordt is dat het de inhouden - de kennis en de vaardigheden -, eigen aan de onderwezen disciplines, naar de achtergrond verwijst of zelfs verwaarloost. Ondanks de talrijke ontkenningen van de kant van de voorstanders van het CGO, geloven wij dat dit verwijt niet enkel gerechtvaardigd maar juist fundamenteel is.

Het competentiegericht onderwijs wordt soms voorgesteld als erfgenaam van de pedagogische traditie van het constructivisme. Sinds de theoretische werken van Piaget en Vygotski en door de bijdragen van praktijkmensen zoals Célestin Freinet heeft deze benadering het progressieve denken en de bijhorende pedagogische praktijk beheerst van de jaren 1950 tot 1970. En inderdaad, in de theoretische geschriften over het competentiegericht onderwijs (CGO) vindt men vele uitdrukkingen die rechtstreeks uit de werken van de constructivistische pedagogen afkomstig lijken: de wil om “de leerlingen aan het werk te zetten” op “probleemvelden”, om “zin te geven aan kennis en leren”, de aandacht die geschonken wordt aan de “activiteit van de leerling” als motor voor de “opbouw van kennis”, …excuseer van competenties. Maar bij nader onderzoek is het verband totaal ongegrond. Integendeel, het competentiegericht onderwijs situeert zich lijnrecht tegenover de constructivistische of socio-constructivistische pedagogie.