Thema's

Op 25 juli 2009 maakte de Iraakse premier Nouri al-Maliki aan een groep van opleiders in Washington bekend dat zijn land van plan is in de komende 5 jaar meer dan 50.000 studenten naar het buitenland te sturen. Naar verluidt zullen zij in de VS en Londen studeren in dienst van de wederopbouw van het ooit sterke onderwijssysteem van het land.

In het februarinummer van EOS, maandblad over wetenschap, verschijnt een interview met Marc Vermeersch. Het artikel is van de hand van Peter Dupont. Deze spaart zijn lof niet voor het werk van de auteur van "Jagers en verzamelaars".

Het landschap van het hoger onderwijs (hogescholen en universiteiten) werd de jongste jaren grondig doorploegd door allerlei hervormingen, vaak voortvloeiend uit het (Europees) Bologna-proces. Het hoger onderwijs is één van de grote dossiers in de Beleidsnota 2009-2014 van minister Smet. In onderstaande bijdrage zetten we een en ander op een rij.

In april 2009 werd het decreet rond de Vlaamse kwalificatiestructuur (VKS) in het Vlaams Parlement goedgekeurd. Het decreet werd uitgewerkt door minister Vandenbroucke, in uitvoering van het Europees raamwerk voor kwalificaties, het EQF (European Qualification Framework). Het belang van de VKS kan niet onderschat worden. De VKS houdt o.a. in dat de arbeidsmarktgerichte opleidingen, ook in het leerplichtonderwijs, veel meer dan tot nu toe door de bedrijven kunnen worden geconcipieerd. De VKS is ook een noodzakelijk vehikel om - volgens VOKA en andere patronale lobbygroepen - commerciële opleidingsverstrekkers de plaats op de “opleidingsmarkt” te bieden die ze verdienen. Over de toepassing van het decreet rond de Vlaamse kwalificatiestructuur zal nog veel discussie zijn.

“Competentiegericht onderwijs”, “competentiegerichte evaluatie”, “basiscompetenties”, “transversale competenties”, “socles de compétences” (de term die het Franstalig onderwijs voor “eindtermen” gebruikt), “terminale competenties”, … Het begrip “competenties” is niet meer weg te denken uit de onderwijsliteratuur. Het heeft succes op wereldvlak. Na de VS, Québec, Zwitserland, Frankrijk, Franstalig België en Nederland is de “competentie-obsessie” [Boutin et Julien, 2000], dit nieuwe “pedagogische eenheidsdenken” [Tilmant 2005], ook Vlaanderen aan het veroveren. Maar onder de dekmantel van een modernistisch klinkend discours zou zich wel eens een operatie kunnen verschuilen om het onderwijs in de pas te laten lopen en het aan de noden van een kapitalistische economie in crisis te onderwerpen.

Als we een beetje dieper graven in het romantische discours van bepaalde pedagogen, krijgen we het ware karakter te zien van competentiegericht onderwijs. Het is een onderwijsconcept dat er volledig op gericht is van de school een slaafs instrument ten dienste van de economische rentabiliteit en winst te maken.

Eén van de verwijten die het frequentst aan het adres van het competentiegericht onderwijs (CGO) gemaakt wordt is dat het de inhouden - de kennis en de vaardigheden -, eigen aan de onderwezen disciplines, naar de achtergrond verwijst of zelfs verwaarloost. Ondanks de talrijke ontkenningen van de kant van de voorstanders van het CGO, geloven wij dat dit verwijt niet enkel gerechtvaardigd maar juist fundamenteel is.

Het competentiegericht onderwijs wordt soms voorgesteld als erfgenaam van de pedagogische traditie van het constructivisme. Sinds de theoretische werken van Piaget en Vygotski en door de bijdragen van praktijkmensen zoals Célestin Freinet heeft deze benadering het progressieve denken en de bijhorende pedagogische praktijk beheerst van de jaren 1950 tot 1970. En inderdaad, in de theoretische geschriften over het competentiegericht onderwijs (CGO) vindt men vele uitdrukkingen die rechtstreeks uit de werken van de constructivistische pedagogen afkomstig lijken: de wil om “de leerlingen aan het werk te zetten” op “probleemvelden”, om “zin te geven aan kennis en leren”, de aandacht die geschonken wordt aan de “activiteit van de leerling” als motor voor de “opbouw van kennis”, …excuseer van competenties. Maar bij nader onderzoek is het verband totaal ongegrond. Integendeel, het competentiegericht onderwijs situeert zich lijnrecht tegenover de constructivistische of socio-constructivistische pedagogie.

Verre van een pedagogische vernieuwing te brengen sluit het competentiegericht onderwijs de leerkrachten op in routineus, bureaucratisch werk met heel veel regels. Dit vloeit voort uit een bekrompen en dogmatische visie over de verhouding leerkracht-leerlingen.

De leerplannen gebaseerd op de hervorming via competenties zijn niet alleen log en bureaucratisch in hun procedures en methodologie, maar bovendien bijzonder lichtzinnig als het er op aankomt de cognitieve inhouden te preciseren. Zo wordt de deur open gezet voor de meest uiteenlopende interpretaties wat tot ongelijkheid leidt.