Op 8 september wijdt Tegenlicht (vpro) een aflevering aan onderwijskwaliteit, onder de titel “Heeft het Nederlandse onderwijssysteem zijn dieptepunt behaald?”. Hieronder volgt de inleidende tekst waarmee “Tegenlicht” dit programma aankondigt.
De kwaliteit van het onderwijs holt achteruit. Hoog tijd om de pijnpunten uit te lichten. Het ezelsbruggetje hebben we alvast bedacht: BBB (BTW-verhoging, Bezuinigingen en Bijlescultuur).
Iedereen is het er wel over eens dat onderwijs belangrijk is. Toch daalt de kwaliteit ervan. Het Programme for International Student Assessment (Pisa) houdt bij hoe het ervoor staat met de vaardigheden van 15-jarigen in Europa op het gebied wiskunde, (begrijpend) lezen en natuurwetenschappen. Ze onderzoeken de EU14: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Ierland, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Verenigd Koninkrijk en Zweden. Het Pisa rapport van 2022 is alarmerend: voor alle drie de onderzochte onderwerpen zijn de Europese gemiddelde scores gedurende de afgelopen jaren gedaald. Onder Nederlandse jongeren was de daling extremer dan gemiddeld. Wat betreft leesvaardigheid scoort Nederland zelfs slechter dan bijna alle andere Europese landen.
Ook de onderwijsinspectie is kritisch; de onderwijskwaliteit en passend onderwijs staan onder druk, vooral kwetsbare leerlingen worden geraakt. Er zijn dan ook wat uitdagingen waar het Nederlandse onderwijssysteem mee te kampen heeft. Om maar te beginnen met de BBB: BTW-verhoging op schoolboeken, bezuinigingen en bijlescultuur.
BTW-verhoging op schoolboeken
De BTW op boeken gaat van 9 naar 21 procent, een uitzondering voor schoolboeken is er (nog) niet. Veel onderwijsinstellingen maken zich zorgen. Een aantal stelde een brief op waarin gepleit wordt voor een uitzondering van fysiek en digitaal leermateriaal.
Want schoolboeken zijn al zo duur, de prijs steeg flink de afgelopen jaren. Vaak moeten een lesboek en een werkboek aangeschaft worden om de lessen te kunnen volgen. En waar boeken vroeger generaties lang meegingen, zijn de werkboeken nu na een jaar niet meer bruikbaar. Onderwijsprofessionals geven ook aan dat het lastig is om te achterhalen of lesmethodes goed zijn, kwaliteitscriteria ontbreken.
Middelbare scholen verzorgen zelf de boeken voor hun leerlingen. Als de BTW omhoog gaat, zullen ze keuzes moeten maken: minder boeken, goedkopere boeken of bezuinigen op leerkrachten. Studenten kopen hun boeken vaak zelf. Het is niet uitzonderlijk om daar per jaar een paar honderd euro voor te moeten betalen. De BTW-verhoging zal er waarschijnlijk voor zorgen dat studenten minder boeken aanschaffen. Of de maatregel ook echt veel geld zal opleveren is maar de vraag: als er minder boeken verkocht worden, is de opbrengst van de BTW verhoging ook mager.
bezuinigingen
Het onderwijssysteem verkeert in zwaar weer; het perfecte moment voor bezuinigingen! Bijna alle onderwijsinstellingen zullen op de een of andere manier geraakt worden door de bezuinigingen die worden aangekondigd in het hoofdlijnenakkoord. Het primair en voortgezet onderwijs zullen het bijvoorbeeld met bijna een half miljard euro minder moeten doen.
Universiteiten van Nederland (een organisatie die de belangen behartigt van de veertien publieke universiteiten van Nederland) sprak haar zorgen uit over de plannen in het hoofdlijnenakkoord. Naar verwachting zullen de bezuinigingen ervoor zorgen dat de kwaliteit en toegankelijkheid van wetenschappelijk onderwijs per direct in de gevarenzone terechtkomen.
De Vereniging Hogescholen (waarbij 36 hogescholen door heel Nederland zijn aangesloten) stuurde een brief over het hoofdlijnenakkoord aan de formateur waarin ze benadrukken dat ze het oneens zijn met de plannen op het gebied van internationalisering en de bezuinigingen op onderwijs en innovatie. Ook opvallend: het programma Leven Lang Ontwikkelen (LLO) wordt nergens in het hoofdlijnenakkoord genoemd. Terwijl het bedoeld is om mensen om- en bij te scholen, cruciaal als je de tekorten op de arbeidsmarkt wil tegengaan.
bijlescultuur
Bijles klinkt misschien niet echt als een probleem. Toch zijn er grote zorgen over de heersende bijlescultuur. Bijles wordt namelijk aangewezen als een belangrijke oorzaak van de onderwijskloof. Elk jaar komen er honderden commerciële bijlesbureaus bij die prijzige lessen aanbieden. Veel ouders kunnen zich zulke bedragen niet veroorloven. Tel daar een zwak onderwijssysteem bij op en je hebt een situatie waarin scholieren die het thuis minder breed hebben een achterstand oplopen ten opzichte van hun rijkere klasgenoten.
En dan is er nog een gevaar van de bijlescultuur: het leidt de aandacht af van de problemen die in het onderwijs spelen. Zo zijn de effecten van het lerarentekort veel minder merkbaar als leerlingen hun lessen na schooltijd inhalen. Op die manier kan het onderwijssysteem afbrokkelen terwijl de schoolresultaten nog enigszins binnen de perken blijven.
De drie B’s zijn nog niet alles: er is een schrijnend lerarentekort, de recent ingevoerde doorstroomtoets aan het eind van de basisschool is onderhevig aan kritiek, schoolbestuurders liggen onder vuur doordat ze zaken doen met bekenden of met hun eigen bedrijven, de langstudeerboete dreigt terug te keren, en zo verder.
De jeugd heeft de toekomst, en school bereid je daarop voor. Één en één is twee: goed onderwijs is cruciaal voor een betere wereld van morgen. Gelukkig zijn er mensen die laten zien hoe het beter kan: Tegenlicht gaat op zoek naar de hoop in ons onderwijssysteem.
Doortje Nieuwenhuijzen
Eveneens in “Tegenlicht” (vpro): een uitzending over de (Nederlandse) “bijlesindustrie”
