Kwaliteitsvolle schoolmaaltijden zijn niet alleen een goed instrument van armoedebestrijding, maar ook van preventieve gezondheidszorg. Zelfs voor leerlingen in armoedesituaties zijn schoolbrede maatregelen vaak effectiever.
We baseren ons voor deze stelling op de evaluatiestudie van het Gentse ‘LEOS’-experiment (Lekker(s) Op School) dat liep van 2020 tot 2023 [1]. In acht Gentse kleuterscholen werd geëxperimenteerd met diverse interventies op het vlak van gezonde voeding: quasi gratis of volledig gratis warme maaltijden voor alle leerlingen; warme maaltijden met een grote korting voor leerlingen uit lage-inkomensgezinnen; een gezond tienuurtje; of het ‘pimpen’ (aanvullen) van brooddozen. De Stad Gent financierde de kosten van het experiment.
De studie toont op overtuigende wijze aan dat gezonde schoolmaaltijden allerlei positieve effecten hebben, niet alleen als antwoord op de problematiek van de lege brooddozen, maar ook op gezondheidseducatie in het algemeen. Uit de internationale literatuur blijkt al dat ze onder andere obesitas helpen voorkomen, wat op termijn kan uitmonden in diabetes, hart- en vaatziekten en andere chronische aandoeningen. Fittere leerlingen leren ook beter, en door deze directe en indirecte effecten worden de publieke uitgaven voor schoolmaaltijden minstens tweemaal terugverdiend.
In Gent werden verschillende scenario’s uitgetest. Voor het scenario met selectieve kortingen werden twee inkomenscriteria uitgetest:
(a) het gezinsinkomen bestaat uit het leefloon of ligt op of onder het leefloon;
(b) het kind geeft recht op een schooltoeslag of sociale toeslag, of (in het geval van gezinnen zonder wettig verblijf) heeft geen recht op kinderbijslag.
Beide scenario’s met selectieve kortingen botsten op beperkingen:
▪ kinderen uit meer kansrijke gezinnen komen (per definitie) niet in aanmerking en worden dus door het aanbod niet bereikt, terwijl het ook voor hen positieve (terugverdien)effecten zou genereren. Ook hun gezondheid zou immers kunnen verbeteren door kwaliteitsvolle voeding op school;
▪ gezinnen met een laag inkomen maken niet altijd gebruik van het aanbod uit vrees voor stigma-effecten of omwille van de rompslomp bij het verzamelen van de bewijslast;
▪ de administratieve controles die gepaard gaan met de inkomenstoets brengen heel wat extra werk en kosten met zich mee. De betrokken scholen vroegen zelf om het aanbod te mogen uitbreiden tot alle kinderen;
▪ door de selectiviteit van de interventie was het veel moeilijker om een schoolbreed sensibiliseringsbeleid rond gezonde voeding te voeren, terwijl de scholen met een (quasi) gratis aanbod de maaltijden ook pedagogisch konden kaderen (ontwikkelen van de woordenschat, leren proeven, samen deelnemen aan het ganse maaltijdgebeuren, …).
Conclusie: zeker voor scholen met een bovengemiddeld aandeel kansarme leerlingen is een (quasi) gratis aanbod voor iedereen te verkiezen.
Alleen budgettaire beperkingen kunnen een selectieve toelage verantwoorden, weliswaar ten koste van een lagere effectiviteit.
Deze studie illustreert het belang van ‘progressief universalisme’: basisdiensten voor iedereen zijn het antwoord op basisrechten. Ze zijn daarom de belangrijkste hefboom van armoedebestrijding. Indien nodig (omwille van budgettaire beperkingen of verschillen in behoefte), kunnen er selectieve extra maatregelen genomen worden, weliswaar met voorzorgen om perverse effecten te vermijden.
Ides Nicaise, Evelien Storme & Emilie Franck
i.s.m. Katrien De Maegd en Celine Mertens (HOGent)
Bronnen
[1] Storme, E., Franck, E., Nicaise, I., Mertens, C., & De Maegd, K. (2023). Lekker(s) op school. Evaluatie van een pilootproject rond gezonde voeding in acht Gentse kleuterscholen – Samenvatting en aanbevelingen. HIVA-KU Leuven
Lees meer:
over het project “Lekker(s) op school” (LEOS) op de website van de Stad Gent
op de website van vrtnws
