Het vinden van een school loopt soms over een pad vol doornen. Het fundamenteel recht op onderwijs is slechts verzekerd als elk kind op schoolleeftijd (cfr leerplicht) de formele garantie heeft om gemakkelijk toegang te krijgen tot gratis onderwijs van goed niveau. Het is dus de taak van de overheid om, zonder afbreuk te doen aan de vrije keuze van de ouders, voor elk kind, vanaf de kleuterschool, een plaats te reserveren in een school die gemakkelijk bereikbaar is en te vermijden dat er sociale getto’s ontstaan die de kwaliteit en het democratisch karakter van het onderwijs schaden. Dit is het objectief van het burgerinitiatief “Een plaats op een goede school voor elk kind”.
Voorstelling en toelichting bij de argumenten
- Ons Nederlandstalig en het Franstalig onderwijs behoren binnen de OESO tot de onderwijssystemen met de grootste sociale segregatie en de grootste ongelijkheid. Meer dan elders worden leerlingen uit (kans)rijke en (kans)arme gezinnen van elkaar gescheiden in concentratiescholen. En de verschillen in de schoolse prestaties tussen deze kinderen behoren tot de grootste in Europa. Voor meer informatie: “Ons onderwijs is kampioen van ongelijkheid en segregatie”
- Deze sociale segregatie is allereerst in strijd met de grondbeginselen van een democratische opvoeding. Toekomstige burgers kunnen niet worden opgevoed in onwetendheid over de sociale, etnische, culturele diversiteit in onze samenleving.
- Talrijke studies hebben het verband aangetoond tussen de ongelijkheid en de sociale en / of academische segregatie in ons onderwijs. Ze tonen ook aan dat een sociale mix niet leidt tot een neerwaartse nivellering maar integendeel een verhoging van de gemiddelde schoolprestaties in de hand werkt. Voor meer informatie: “Impact van segregatie op schoolprestaties is negatief”
- Deze kenmerken van onze onderwijssystemen zijn zelf nauw verweven met marktmechanismen in ons onderwijs. Er bestaat een sterke concurrentie tussen schoolnetten en zelfs tussen scholen van een zelfde net. Karakteristiek voor ons land is dat de keuzevrijheid voor de ouders neerkomt op een verplichting om een school te kiezen. Beide elementen versterken mechanismen zoals de zoektocht van ouders naar een school met een homogene sociale samenstelling (“ons kent ons”) en (informele) selectieprocedures van scholen bij de inschrijvingen, die schoolse segregatie en ongelijkheid in de hand werken. Voor meer informatie: “De quasi-schoolmarkt als structurele factor van schoolse ongelijkheid“
- De wijze waarop deze schoolmarkt functioneert, zorgt voor veel angst bij ouders en leerlingen. De start in de kleuterklas of in het lager of secundair onderwijs zou een moment van vreugde en fierheid moeten zijn. Maar wij maken er vaak een competitie vol stress van, uit angst om geen plaats te vinden in een “goede school”.
- Marktmechanismen en sociale segregatie staan ook een planmatige en rationele organisatie van ons onderwijs, bv. om het capaciteits- en lerarentekort aan te pakken, in de weg. Voor meer informatie: “Segregatie staat rationeel en planmatig beleid rond lerarentekort en capaciteitsproblemen in de weg”
- Doordat het probleem niet in de kern werd aangepakt, hebben de pogingen (in het Vlaams en Franstalig onderwijs) om het inschrijvingsbeleid te reguleren geen einde gemaakt aan de segregerende effecten van de schoolmarkt en in sommige gevallen zelfs tot meer competitie, stress en angst geleid. Voor meer informatie: “Tekortkomingen en perverse effecten van de pogingen tot regulering van de inschrijvingen”
- De keuzevrijheid van de ouders inperken is geen oplossing. Om historische en culturele redenen is de gehechtheid aan deze vrijheid sterk verankerd in ons land. Bovendien is de daartoe noodzakelijke grondwetswijziging en herziening van internationale verbintenissen weinig waarschijnlijk. Voor meer informatie: “De zware erfenis van de schooloorlogen”
- Het is dus nodig twee algemene principes met elkaar te verzoenen: enerzijds heeft de overheid de plicht om elk kind een plaats te verzekeren in een gemakkelijk bereikbare school, waar kwaliteit en democratische opvoeding zijn gegarandeerd, dus door o.a. een zekere sociale mix te bewerkstelligen; anderzijds hebben de ouders de vrijheid om de voorgestelde school te aanvaarden of een andere school te kiezen.
Het project dat wij hier verdedigen zou van toepassing zijn op alle jaren van de gemeenschappelijke vorming; van de kleuterschool tot de eerste jaren van het secundair onderwijs. Het houdt in dat de ouders een school krijgen voorgesteld, nog voordat de inschrijvingen in de scholen starten. De voorgestelde school houdt rekening met de afstand tussen de woonplaats en de school en met het objectief om de sociale mix in alle scholen te bevorderen. De ouders zouden vrij zijn om dit voorstel te weigeren en alternatieven voor te stellen. Indien ze het voorstel aanvaarden, zou het kind verzekerd zijn van inschrijving in de voorgestelde school. Voor meer informatie: “Modaliteiten voor een inschrijvingsbeleid in het kleuter- en lager onderwijs en voor de gemeenschappelijke jaren van het secundair onderwijs”
- De uitvoering van dit project vereist dat men beschikt over (a) een individuele socio-economische index voor elk kind in de schoolgaande leeftijd, (b) een maatstaf voor de afstand tussen de woonplaats en de school, die rechtvaardig is en rekening houdt met de diverse gezinssituaties, (c) een kadaster van de beschikbare plaatsen in elke (vestigingsplaats van een) school en (d) een algoritme dat alle gegevens combineert en voor elkeen een gemakkelijk bereikbare en sociaal gemengde school voorstelt.
Wij hebben de haalbaarheid van een dergelijk algoritme reeds kunnen toetsen voor de schoolpopulatie van het lager onderwijs in het hoofdstedelijk Brussels gewest: de sociale verschillen tussen de scholen verminderden drastisch terwijl de gemiddelde afstand tussen de woonplaats en de school eveneens afnam. Voor meer informatie: “De technische haalbaarheid van het project van Ovds”
- We moeten rekening houden met de netten en met de opsplitsing per taal, vooral in Brussel. In België bevinden meer dan de helft van de plaatsen zich in gesubsidieerde confessionele scholen. Men kan deze meerderheid van scholen natuurlijk niet buiten het voorgesteld systeem houden. Men kan aan de ouders ook geen confessionele school voorstellen die haaks staat op hun levensbeschouwelijke keuze. Evenmin kan de overheid verantwoordelijk worden gesteld voor het aanbod van plaatsen in de confessionele scholen. Tenzij men aan alle confessionele scholen een niet-confessioneel karakter zou opleggen, bestaat de oplossing er in dat men een confessionele school enkel voorstelt aan ouders die daar vooraf mee instemmen, terwijl een niet-confessionele school aan iedereen kan worden voorgesteld.
- Men zal aan de ouders ook moeten vragen in welke taal (en eventueel in welk type van immersie) hun kinderen moeten school lopen.
Een andere oplossing zou echter kunnen zijn om tweetalig onderwijs te organiseren in alle Brusselse scholen, ongeacht het net of de Gemeenschap waartoe deze scholen behoren. Brussel zou onder die voorwaarden zelfs kunnen dienen als pilootervaring voor de uitvoering van dit project. Voor meer informatie: “Brussel: onoverkomelijk probleem of onvermijdelijke oplossing ?”
- Zodra het onderwijs opgesplitst wordt in onderwijsvormen en studierichtingen, kan ons systeem om een school voor te stellen niet meer toegepast worden omdat niet alle onderwijsvormen en studierichtingen in alle scholen worden ingericht.
Het bestaan van onderwijsvormen en studierichtingen in het hoger secundair onderwijs drukt reeds zijn stempel op het onderwijsaanbod en het imago van de secundaire school die de eerste jaren inricht. Om het de ouders gemakkelijker te maken de aangeboden secundaire school te aanvaarden, is het daarom raadzaam de scholen (of vestigingen) die de onderbouw en de bovenbouw van het middelbaar onderwijs organiseren, administratief en zo mogelijk geografisch van elkaar te scheiden. Voor meer informatie: “Een gemeenschappelijke stam… echt gemeenschappelijk”
Bekijk de video’s van de conferenties van de studiedag “Een plaats in een goede school voor elk kind” (Leuven, 22 april 2023)
Lees ook:
Burgerinitiatief “Een plaats in een goede school voor elk kind” (met Oproep om te ondertekenen)
