Sinds het decreet op de gelijke onderwijskansen (GOK) van 2002 zetten opeenvolgende Vlaamse regeringen aanvankelijk voorzichtige stappen om de “vrijheid” van onderwijs enigszins te moduleren om uitsluiting, discriminatie en segregatie te verminderen.
Het GOK-decreet van 2002, onder de regering van Open VLD, sp.a (Vooruit) en Groen met minister Marleen Vanderpoorten (Open VLD), maakte een eind aan de willekeur van sommige schoolbesturen of directeurs om hun school voor te behouden voor slimme of rijke of witte of brave kinderen. Als de ouders het pedagogisch project en het schoolreglement ondertekenen, kan een school met voldoende capaciteit geen leerling weigeren.
In Antwerpen, Gent, Brussel en een aantal andere steden werden lokale overlegplatforms (LOP) opgericht met o.a. de directeurs van alle scholen en vertegenwoordigers van ouderverenigingen, onderwijsvakbonden, verenigingen waar armen het woord voeren. Eén van de expliciete opdrachten van de LOP’s was de segregatie tussen de scholen te verminderen.
Na een experimentele fase (van 2008 tot 2011), met Gent als koploper, werd decretaal mogelijk gemaakt dat de buurtschool werd bevorderd door de afstand tussen de woonplaats en de school als ordeningscriterium te hanteren bij het toekennen van de plaatsen. Het Departement Onderwijs maakte hierover reeds in 2009 volgende beoordeling: “Dit criterium geeft ouders een vrij grote kans om voor hun kind een plaatsje te bemachtigen in de school om de hoek. Het systeem stelt de buurtschool opnieuw centraal en heeft bovendien als voordelen dat het kampeertoestanden vermijdt en een eventueel capaciteitstekort ondubbelzinnig aan het licht brengt. Toch is het niet voldoende om concentratiescholen in kansarme gebieden te doorbreken. Bovendien is het niet bruikbaar voor het secundair onderwijs. Kansrijke ouders kiezen niet voor de concentratieschool in hun buurt”.
Om fysieke wachtrijen aan de gegeerde scholen te voorkomen werd op veel plaatsen overgeschakeld op een digitaal “centraal aanmeldingsregister”.
Er kwamen voorrangsgroepen bij de inschrijvingen: broers en zusjes van de leerling, kinderen van het (vast) personeel van de school. In Brussel geldt ook een voorrang voor leerlingen uit Nederlands sprekende gezinnen, een maatregel die weliswaar niet onverdeeld wordt toegejuicht, met name door het Franstalig onderwijs.
Dubbele contingentering
In mei 2012 werden belangrijke decretale wijzigingen aangebracht aan het inschrijvingsbeleid. Vanaf het schooljaar 2013-2014 werd de dubbele contingentering ingevoerd met de expliciete bedoeling een betere sociale mix te bekomen. Dubbele contingentering betekent dat er bij de inschrijvingen wordt gewerkt met twee contingenten: (kansarme) ‘indicatorleerlingen’ en (kansrijke) ‘niet-indicatorleerlingen’. Indicatorleerlingen zijn leerlingen waarvan de moeder geen getuigschrift heeft van het secundair onderwijs of waarvan het gezin een schooltoelage ontvangt. Scholen met een relatief (in vergelijking met de andere scholen van de stad of het stadsonderdeel) hoog percentage ‘indicatorleerlingen’ moeten het volgend schooljaar in eerste instantie méér plaatsen voorzien voor ‘niet-indicatorleerlingen’. En omgekeerd.
Meerdere onderzoeken toonden dat de dubbele contingentering tot een bescheiden verbetering van de sociale mix leidde, weliswaar vooral (en bijna uitsluitend) in de wijken met een relatief tekort aan plaatsen op school.
In september 2015 publiceerde het Steunpunt Studie- en Schoolloopbanen (SSL), een samenwerkingsverband van KU Leuven, UGent, VUB, Lessius Hogeschool en HUB, het rapport “Overheidsbeleid en schoolse segregatie”. Het rapport concludeerde: “Sinds de invoering van dubbele contingentering (vanaf het schooljaar 2013-2014) is de segregatie in het Nederlandstalige onderwijs dan ook gedaald, en dat voor het eerst in meer dan 10 jaar. Indien het beleid langer in voege blijft, kan een groter effect verwacht worden, al blijft ook dit beperkt door de afweging met de andere objectieven van het inschrijvingsbeleid (in het bijzonder de vrije schoolkeuze).”
In een rapport van het LOP Gent Basisonderwijs (8 mei 2016) werd een gedetailleerde analyse gemaakt van het effect van de dubbele contingentering in Gent. Het rapport concludeerde: “Deze resultaten pleiten voor het behoud van het instrument van de dubbele contingentering als meer sociale mix een streefdoel blijft. Al moet meteen gezegd dat de analyses ook bevestigen dat de dubbele contingentering enkel werkt als in een aanzienlijk deel van de scholen kinderen geweigerd moeten worden”. Een onderzoek van het LOP Antwerpen Basisonderwijs in dezelfde periode sprak over voorzichtige positieve tendensen
Dubbele contingentering wordt ontmanteld onder impuls van N-VA
De dubbele contingentering zorgde dus voor een beperkte verbetering van de sociale mix. Vanuit elitaire hoek werd deze evolutie niet bepaald toegejuicht. Politiek wierp vooral de N-VA haar gewicht in de strijd om de dubbele contingentering te ontmantelen. Op vraag van de N-VA stond in het regeerakkoord van de Vlaamse regering in 2014: “Een nieuwe en eenvoudige regeling voor schoolinschrijvingen maximaliseert de keuzevrijheid van de ouders”. N-VA-voorzitter Bart De Wever liet in juni 2016 het Antwerps schepencollege een brief schrijven naar onderwijsminister Crevits om de afschaffing van de dubbele contingentering te eisen.
Op het einde van de regeerperiode, op 24 april 2019, kwam een nieuw inschrijvingsdecreet tot stand dat de dubbele contingentering afschafte in het secundair onderwijs maar behield in het basisonderwijs. Dit compromis tussen N-VA, CD&V en Open VLD werd tien dagen later afgeschoten door De Wever op een verkiezingscongres van de N-VA rond onderwijs. In zijn startnota (12 augustus 2019) voor de vorming van een nieuwe Vlaamse regering herhaalde hij dit standpunt: “We schaffen de dubbele contingentering in het hele leerplichtonderwijs af en geven ouders opnieuw maximale vrijheid in de schoolkeuze voor hun kinderen”.
In juli 2021 kwam de Vlaamse regering tot een akkoord om het decreet van april 2019 te vervangen door een nieuw decreet (dat in februari 2022 in het Vlaams Parlement door de meerderheidspartijen werd goedgekeurd) dat van kracht is sinds september 2022. Op de website van N-VA (19 juli 2021) schreef onderwijsminister Ben Weyts: “Zowel in het basis- als in het secundair onderwijs verdwijnt de opgelegde ‘dubbele contingentering’: een systeem waarbij een kind een ander kind kan voorbijsteken in de wachtrij, bijvoorbeeld omdat zijn moeder geen hoger diploma heeft. Voortaan kan men op lokaal niveau beslissen om tot maximaal twintig procent van de beschikbare plaatsen voor te behouden voor een of meerdere ondervertegenwoordigde groepen. Een eventueel voorrangsbeleid kan zo aanvullend en corrigerend werken, maar zal nooit te verstorend worden voor de vrije schoolkeuze. De gemeenteraad krijgt het laatste woord bij deze beslissingen, zodat het inschrijvingsbeleid een lokaal draagvlak heeft. Alleen scholen met een verwacht capaciteitstekort moeten werken met digitaal aanmelden en scholen mogen zelf kiezen welk systeem ze dan juist gebruiken”.
Het nieuwe inschrijvingsdecreet draait dus op meerdere punten de klok terug. De dubbele contingentering wordt volledig afgeschaft. De beslissingsmacht van het LOP (waar o.a. alle schooldirecteurs een stem hebben in de algemene vergadering) wordt uitgehold ten voordele van de gemeenteraad waar de politieke meerderheid meer greep op heeft. Voortaan kan de gemeenteraad tot 20 procent van de beschikbare plaatsen laten voorbehouden. Maar er is geen garantie dat deze bepaling de sociale mix of de diversiteit ten goede zal komen, want de parameters zijn vrij te kiezen. Positieve voorstellen die enkele jaren geleden kans leken te maken in het Vlaams parlement, zijn van tafel geveegd. We denken aan: een Vlaanderenbreed digitaal aanmeldingsregister (waardoor dubbele inschrijvingen uitgesloten worden en de voorrangscriteria overal dezelfde zijn), een eengemaakte startdatum voor de inschrijvingen (die de concurrentie tussen naburige scholen vermindert).
Tino Delabie
Onderteken om ons initiatief te ondersteunen !
Terugkeren naar de gedetailleerde weergave van ons voorstel
