In België bestaat er een leerplicht maar het zijn de ouders die verantwoordelijk zijn om een school voor hun kind te vinden. Ovds stelt voor deze logica om te draaien. De overheid stelt in eerste instantie aan de ouders een school voor waar ze zeker zijn van een plaats voor hun kind. De ouders hebben dan de keuze de school te aanvaarden of een andere school te zoeken.
Het vinden van een school voor je kind is een zoektocht die vaak stress met zich meebrengt en niet altijd succesvol verloopt. Ook al informeren ouders zich in een vroeg stadium over scholen in de wijde omgeving, zeker van een plaats zijn ze niet. Sommige ouders, vooral die uit de lagere sociale lagen, zijn niet altijd bekend met de scholenmarkt. Hun kinderen komen massaal terecht in scholen die de hogere klassen mijden. Zo worden schoolgetto’s gevormd en versterkt.
Recht en vrijheid verzoenen
Men zou kunnen zeggen dat de keuzevrijheid in ons land neerkomt op een verplichting voor ouders om zelf een school te vinden. Deze manier om de schoolmarkt te organiseren zorgt voor veel angst, zowel voor ouders als voor jongeren. Terwijl het instappen in een kleuterschool, lagere of secundaire school een moment van vreugde en trots zou moeten zijn, maken wij er een competitie vol stress van, uit angst om geen plaats te vinden in een “goede school”. Deze vrije schoolmarkt draagt in belangrijke mate bij tot de segregatie en ongelijkheid die ons onderwijsstelsel kenmerken.
Het fundamentele recht op onderwijs is alleen gegarandeerd als elk kind zeker is van een plaats op een school, die gemakkelijk bereikbaar is en gratis democratisch onderwijs van goede kwaliteit aanbiedt, wat ondermeer inhoudt dat de school geen getto is van kansarme of kansrijke jongeren.
Helaas hebben de verschillende pogingen om enige regulering op de schoolmarkt in te voeren (de decreten “mixité sociale” en “inscriptions” in het Franstalig onderwijs; het GOK-decreet en de opeenvolgende inschrijvingsdecreten in het Vlaams onderwijs) niet tot de beloofde sociale mix geleid. Ze hadden wel de verdienste dat ze het debat over de “vrije schoolmarkt” hebben geopend en een taboe hebben doorbroken dat teruggaat tot de 19de eeuw.
Met Ovds geloven wij dat het recht op een goede school voor alle kinderen impliceert dat de overheid een gegarandeerde plaats aanbiedt in een vlot bereikbare en sociaal gemengde school. Dit lijkt ons een fundamenteel democratisch beginsel op vlak van onderwijs. Dit beginsel mag echter niet indruisen tegen een ander beginsel: de keuzevrijheid van de ouders. Om historische en culturele redenen is de gehechtheid aan deze vrijheid sterk verankerd in ons land en vastgelegd in de grondwet.
Men moet dus twee beginsels met elkaar verzoenen.
Hoe de sociale mix in alle scholen bevorderen zonder te raken aan het principe van de keuzevrijheid?
Laten we eerst preciseren dat ons project van toepassing zou zijn op alle jaren van het gemeenschappelijk onderwijs: de kleuterschool, de lagere school en de eerste jaren van het secundair onderwijs voor zo ver zij (grotendeels) gemeenschappelijk zijn.
Om ons voorstel in grote lijnen toe te lichten, overlopen we de verschillende fasen.
Als eerste stap ontvangen de ouders, enkele maanden voordat hun kind in de kleuterschool of de lagere school start, een brief met uitleg over de procedure. Zij kunnen een aantal voorkeuren formuleren: het domiciliëringsadres, de mogelijkheid om de school te kiezen waar reeds een broertje of zusje zit, de onderwijstaal (in Brusel), de mogelijkheid om een confessionele school te weigeren, te aanvaarden of te wensen.
Zodra deze antwoorden zijn geregistreerd, zal een computeralgoritme aan het werk gaan. Het algoritme houdt rekening met de geformuleerde voorkeuren, met de capaciteit in de scholen en wordt zo geprogrammeerd dat het twee criteria maximaal met elkaar verzoent: de nabijheid van de school tot de woonplaats en de sociale mix in alle scholen. De haalbaarheid van zo’n algoritme hebben wij reeds geïllustreerd in een gezamenlijke studie van Ovds en GIRSEF (UCL, Louvain-La-Neuve) die betrekking had op de lagere scholen van het Brussels hoofdstedelijk gewest
De ouders krijgen een brief waarin hen wordt meegedeeld in welke (vlot bereikbare en sociaal gemengde) school er voor hun kind een plaats is gereserveerd. Zij kunnen deze school eventueel bezoeken en moeten laten weten of ze dit aanbod aanvaarden of niet. Bij aanvaarding wordt hun kind automatisch in de school ingeschreven. Indien ze het aanbod weigeren, kunnen ze één of meerdere alternatieven voorstellen. Zij zullen dan een nieuwe toewijzing aangeboden krijgen die rekening houdt met hun wensen, maar binnen de limieten van de resterende capaciteit in de scholen. Als zij dit tweede voorstel weigeren, dan – en alleen dan – zijn de ouders verplicht zelf een plaats te zoeken in een school van hun keuze. Daartoe krijgen zij toegang tot een onlinedatabank die hen in real time informeert over de beschikbare plaatsen in elke school.
De scholen van hun kant zullen vooraf moeten aankondigen hoeveel nieuwe leerlingen zij kunnen toelaten en zij zullen zich daar strikt aan moeten houden. Uiteraard kunnen zij geen inschrijvingen weigeren die in overeenstemming zijn met de eerste of tweede toewijzingsvoorstellen van de autoriteiten en die door de ouders zijn aanvaard. Aan het einde van deze procedures moeten de scholen de bovengenoemde databank in real time bijwerken (d.w.z. zodra een nieuwe inschrijving wordt ontvangen).
Het hele proces kan worden beheerd door een “Centrale Dienst voor de inschrijvingen” (binnen het Departement Onderwijs) en zonale (regionale) raden. Deze laatste zullen ook verantwoordelijk zijn voor het aanbevelen en/of toestaan, indien nodig, van de opening van extra plaatsen in een bepaald geografisch gebied en op een bepaald onderwijsniveau (of voor de vermindering van het aantal plaatsen in geval van daling van het aantal leerlingen).
Nico Hirtt
Het voorstel van Ovds zal in detail worden toegelicht op de studiedag “Voor elk kind een plaats in een goede school” op zaterdag 22 april in Leuven (georganiseerd door Ovds-Aped en Masereelfonds). In de voormiddag zijn er conferenties en in de namiddag workshops. Jouw inbreng in de discussie is belangrijk. Informatie en inschrijvingen via onze website.
