Paulo Freire, voor de ene een nobele onbekende, voor de andere een inspiratiebron voor een eigen levenswijze. Een dertigtal volwassenen vonden de weg naar de workshop “Bestaat er zoiets als … een pedagogie van de onderdrukten? Reflecteren met studenten Sociaal Werk over de actualiteit van Paulo Freire?” tijdens de “zes uren voor de democratische school” op 20 november. De workshop werd geleid door Lies Vancayzeele en Jasper Desmedt, twee (ex-)studenten Sociaal werk van de Arteveldehogeschool met hun docent, Johan De Clus, gepassioneerd verteller, nog meer gepassioneerd door Freire, Freinet en Makarenko.
Nadat iedereen in een kring had plaatsgevonden, een niet onbelangrijk element voor Freire, bleken de bagages van de deelnemers heel divers. Van (freinet)leerkrachten, onderwijsondersteuners en vakdidacticussen tot sociaal werkers in opleiding, in armoedeorganisaties, School zonder racisme, enz. Allemaal met een gemeenschappelijke overtuiging: het geloof in samenwerking.
Nadat er doorheen de voorstelronde al vele nieuwe inzichten aan bod waren gekomen, schreven Lies en Jasper een stelling op bord: Taal is nooit neutraal. Het debat was in gang gezet waardoor verschillende opvattingen meteen zorgden voor een verruimde blik. Woorden als taalzwak, leerachterstand, migratieprobleem en zelfs Zwarte Piet werden onder de loep genomen. Daarnaast kwam de kritische vraag of er niet te hard gefocusd werd op terminologie en daarbijkomend of neutraliteit wel bestaat. Het woordje nooit werd onderstreept. De begeleiders hebben gestuurd, geluisterd en af en toe ingepikt, de deelnemers daarentegen hadden voor het grootste deel het woord genomen. Het eerste opzet van Paulo Freire was bij deze al geslaagd.
Een nieuwe vraag werd de deelnemers voorgeschoteld: Wat is macht? Deze keer werden er groepen gevormd van drie of vier deelnemers. Het bleef niet alleen bij opvattingen uitwisselen. Er volgde een voorstelling van het gedeelde inzicht. Groepen begonnen op het bord te tekenen en zaken uit te beelden. Macht werd vanuit verschillende invalshoeken voorgesteld. Voor de ene groep een kracht van samenwerking van onderdrukten, voor de andere geweldloos verzet. Ook macht als geloof of net als gedeelde kennis kwamen aan bod. Dat laatste kwam naar voor als een belangrijk stokpaardje voor Paulo Freire. Het ontbreken van kennis, in Freires geval hoofdzakelijk analfabetisme, kan niet los gezien worden van een sociale context.
Het debat vloeide over naar het belang van autoriteit bij de leerkracht en sociaal werker. Niet te verwarren met depositaire onderwijs, daar waar kennis die in het bezit is van de andere als absolute waarheid wordt overgedragen. Verschillende ervaringen uit het Freinetonderwijs, zoals kringgesprekken en ervaringsgericht onderwijs, werden een interessante aanvulling. Daarbij diende benadrukt te worden dat Freire geen methode is, maar een visie. De lerende leert in samenwerking. De praktijk van deze workshop bleek het absolute bewijs. Een workshop die impact heeft gehad. De deelnemers kunnen ermee aan de slag binnen hun eigen verhaal dat ze aan het schrijven zijn. ‘Learning is ongoing’.
Senne Heremans
Op de foto: Johan De Clus en Lies Vancayzeele, docent en (ex-)student Sociaal Werk van de Arteveldehogeschool.
