Op zaterdag 20 november hebben ongeveer 300 personen deelgenomen aan de “zes uren voor de democratische school”. We hadden 400 inschrijvingen maar de golf van coronabesmettingen heeft ongetwijfeld velen weerhouden naar Brussel af te zakken. Alles bij elkaar toch nog een mooie opkomst. Veel deelnemers hebben hun tevredenheid laten blijken over de kwaliteit van de workshops en conferenties. En over het excellente koud buffet, verzorgd door vrijwilligers.
Tijdens het plenair gedeelte over de middag waren er toespraken van Philippe Meirieu (Universiteit Lyon) en Ides Nicaise (KU Leuven). In de komende dagen zullen we de toespraak van Ides Nicaise en verslagen van enkele workshops publiceren. Ook een audioregistratie van de twee workshops met Philippe Meirieu zullen we via onze website ter beschikking stellen.
Nico Hirtt, voorzitter van Ovds, hield eveneens een toespraak tijdens het plenair gedeelte. Hier volgt de tekst van deze toespraak:
Het gebeurt vaak dat men ons bij een lezing of op een colloquium vraagt: “Waarin verschilt Ovds, Oproep voor een democratische school, van andere bewegingen en verenigingen die actief zijn in het brede onderwijsveld? Het antwoord op deze vraag vind je in de ondertitel van deze dag: “Ambitie én sociale gelijkheid voor ons onderwijs”. Het specifieke karakter van Ovds ligt meer bepaald in dat kleine, tweede woordje van de titel: het voegwoord “EN”.
Zoals vele anderen vinden we de strijd tegen de sociale ongelijkheid in het onderwijs zeer belangrijk. In ons koninkrijkje is de sociale segregatie op school – de prestatiekloof die bestaat tussen kinderen van het gewone volk en kinderen van de meer gegoede klassen – een van de belangrijkste kenmerken die Vlaanderen, Brussel en Wallonië gemeen hebben. Ja, wij behoren tot degenen die deze ongelijkheden fel bekampen, maar misschien hebben wij net iets meer dan anderen oog voor het feit dat deze strijd voor een gelijke toegang tot kennis niet ten koste mag gaan van cognitieve ambities, niet ten koste mag gaan van het niveau. Geen “nivellering naar beneden” zoals sommigen het noemen.
Samen met anderen zijn wij bezorgd over het feit dat vage competenties de plaats innemen van degelijke, gestructureerde kennis. We stellen vast dat er minder eisen worden gesteld en inspanning minder als een deugd wordt gezien. We willen wel niet in de val trappen om deze minder hoge ambities te beschouwen als een onvermijdelijk gevolg van de massificatie of democratisering van het onderwijs. Integendeel, wij zijn er vast van overtuigd dat alle kinderen onderwijs kunnen volgen; wij zijn ervan overtuigd dat alle kinderen capabel zijn, op voorwaarde dat de school als instelling de middelen en de wil heeft.
Deze visie op onderwijs dat zowel ambitieus is én sociale gelijkheid nastreeft, d.w.z. onderwijs dat de lat hoog legt voor iedereen, is helemaal niet vanzelfsprekend. Het is een politieke keuze, die onlosmakelijk verbonden is met onze visie op de samenleving en de rol die het onderwijs daarin kan spelen.
Wie de economisch-politieke verhoudingen die vandaag de dag de wereld beheersen perfect vindt, of gewoon noodzakelijk, of misschien betreurenswaardig maar helaas onveranderbaar, kan zich vinden in een onderwijs dat de sociale hiërarchie reproduceert door middel van de hiërarchie in de kennis die zij overdraagt.
Wij van onze kant geloven dat andere sociale verhoudingen niet alleen mogelijk zijn, maar ook hoogstnoodzakelijk. Ongelijkheid tussen Noord en Zuid, groeiende armoede in eigen land, milieu- en klimaatrampen, oorlogsdreiging, hongersnood, grondstoffenschaarste, om nog maar te zwijgen van de gezondheidscrises… Honderden lichten knipperen rood en sporen ons aan de wereld te veranderen. Of, om terug te komen op onze missie als leraren en opvoeders, zij vragen ons dringend de toekomstige generaties de wapens in handen te geven die HEN in staat zullen stellen de wereld te veranderen. Willen de jongeren die vandaag op school zitten morgen economische en sociale verhoudingen opbouwen die een democratische machtsverdeling respecteren, willen zij bewust en op verantwoorde wijze deelnemen aan een democratische macht, dan moet iedereen toegang hebben tot de veelzijdige en complexe kennis die hem in staat stelt de wereld in al zijn dimensies te begrijpen: technologisch, wetenschappelijk, economisch, sociaal, historisch, cultureel, artistiek…
Eeuwenlang hebben de heersende sociale klassen de toegang tot de kennis eigen aan wat een “klassieke” opvoeding wordt genoemd voor hun eigen kinderen gereserveerd: geschiedenis, aardrijkskunde, economie, filosofie, literatuur, natuurwetenschappen, wiskunde en kunsten. Deze kennis had weliswaar gedeeltelijk een symbolische functie, een functie om het sociaal onderscheid te benadrukken. Maar het was ook effectieve kennis: kennis van bestuur, kennis die hen in staat stelde hun macht rationeel en doordacht uit te oefenen, in functie van hun belangen.
Wij kunnen ons dan ook moeilijk voorstellen dat een waarlijk democratische machtsdeling mogelijk zou zijn zonder te voorzien in de middelen om ALLE burgers toegang te geven tot deze kennis. Maar dan wel door er een resoluut polytechnische dimensie aan toe te voegen, die onontbeerlijk is om de productieverhoudingen te begrijpen en het proces dat materiële en immateriële rijkdom voortbrengt, die het fundament van de maatschappij vormt.
Het gaat dan uiteraard niet alleen om eindtermen en leerinhouden. Het gaat dan ook om waarden en gewoontes die men moet leren ontdekken en inoefenen in een open school, als een plaats van collectief leven. Het gaat dan ook om structuren: er kan geen sprake zijn van sociale gelijkheid in het onderwijs als men geen halt toeroept aan de vermarkting van het onderwijs die de sociale segregatie en hiërarchische indeling nog verergert, als men de leerlingen verder op vroege leeftijd selecteert en oriënteert. Het gaat verder om pedagogische praktijken, die verklarende uiteenzettingen en kennisopbouw combineren. Tenslotte gaat het om de middelen, de grootte van de klas, de lokalen, de omkadering, enz.
Dat is waar Ovds voor gaat en ik nodig je uit om je bij ons aan te sluiten. Net voor de eerste golf van de huidige pandemie, in maart 2020, zijn we een campagne gestart, precies voor “Ambitie én sociale gelijkheid voor ons onderwijs”. Meer info hierover vind je in de map die je bij de ingang hebt ontvangen en op onze website. Ik nodig je uit om de petitie en de verklarende teksten mee te helpen verspreiden, om lid te worden van onze organisatie en deel te nemen aan de activiteiten van één van onze regionale groepen.
Maar misschien ben je bang om in een organisatie betrokken te geraken die niet helemaal neutraal is? We geven graag toe dat Ovds zich in het kamp bevindt van hen die de wereld willen veranderen, dat zij de kant kiest van allen die gebukt gaan onder de huidige sociale verhoudingen. Wij zijn zeker geen neutrale organisatie. We zijn een geëngageerde organisatie. Natuurlijk kan en moet een leraar in zijn lessen, ten overstaan van de leerlingen trachten een neutraliteit in acht te nemen. Maar een visie op onderwijs, op zijn inhoud, zijn structuren, zijn middelen, een visie op pedagogie, kan nooit neutraal zijn, op het gevaar af nietszeggend, of zelfs misleidend te zijn.
Onze visie, deze sociaal gelijke onderwijsambitie, of nog, deze ambitieuze sociale gelijkheid, is wat wij eenvoudigweg de democratische school noemen. De school die echte democratie mogelijk maakt.
Dank u wel.
Nico Hirtt
