Muziek, drama, dans en beeld zijn voor het deeltijds kunstonderwijs
Nu de nieuwe eindtermen meer en meer duidelijke vorm krijgen binnen de scholen, zien kunstleerkrachten gebeuren waar ze al maanden voor aan de alarmbel trekken: de kunstvakken verdwijnen uit het basisaanbod en worden vervangen door STEM, computer en economische vakken.
Leerkrachten artistieke vakken trokken met mogelijke oplossingen en voorstellen naar hun directies en pedagogische raden. Helaas kregen ze in de meeste gevallen het nieuws dat de nieuwe leerplannen hun vaardigheden nog beter implementeren in de andere vakken en zodoende een apart vak beeld of muziek niet meer nodig is. Prioritaire vakken (een nieuwe term sinds corona de scholen sloot) als wiskunde, wetenschappen of talen hebben meer uren nodig. Slechts een handvol directies hebben moedig doorgepuzzeld om tot een consensus te komen waar de artistieke vakken de plaats krijgen die ze verdienen.
Deze onderwijshervorming, in tegenstelling tot wat men ervan gemaakt heeft, wenste oorspronkelijk doelen zoals creatief, kritisch, probleem oplossen, computationeel denken, ICT vaardigheden, mediawijsheid, samenwerken, sociale en culturele vaardigheden (burgerschap) te implementeren in alle vakken. Maar door dat te doen zijn enkel een heleboel vakken verzwaard, of tot onmogelijke fusies samengesmolten. En de kunstvakken, tja, zij betalen het gelag.
Kinderen die van thuis uit bijna nooit in aanraking komen met kunstbeleving, museumbezoek en creatie. Die zelden in het deeltijds kunstonderwijs les volgen wegens te duur of door ouders die zeggen: ‘da’s niks voor ons’. Zij zijn echt de dupe! Want creatieve vaardigheden moet men ook érgens aanleren. En dat is nu juist wat de STEM aanhangers die de A van Art uit het concept STEAM gehaald hebben, niet blijken te beseffen. Zo wordt de breuklijn tussen het algemeen onderwijs en de specialisatie in voortgezette kunsten alleen maar groter. En wordt deze enkel nog aangeboden voor een selecte groep die hiervoor vanuit thuis (ook financieel) gestimuleerd wordt.
Waarom kunst op school hoort
Moeten we bij het uitoefenen van onze opvoedkundige taken niet gewetensvol de juiste weg tonen aan jonge mensen, met aandacht voor alle waarden? Ouders van schoolgaande kinderen vinden het ook belangrijk dat de school mee wil helpen gidsen doorheen een complexe tijd waarin we door het bos de bomen niet langer zien. Als leerkrachten van artistieke vakken denken we een essentiële rol te kunnen spelen in de communicatie over, verwerking, uitdieping van nieuwe maatschappelijke kwesties, en waarom niet in nieuwe technieken zoals 3D-printing. Een brede vorming als basis kan alleen ‘echt’ zijn als ook onze creatieve en artistieke vakken voldoende en degelijk aan bod komen, begeleid door een vakleraar.
Communiceren via beeld of muziek is een volwaardige communicatie waarin men je vaardiger kan maken. Ze is anders maar niet minderwaardig aan gesproken of geschreven taal. Zoals je voor Nederlands ook kennis moet hebben van woorden en hun betekenissen, moet je voor kunst en cultuur ook context en technieken aangereikt krijgen.
Naast creativiteit geven de artistieke vakken ook even rust tussen de uren waar leerlingen volgepropt worden met louter kennis. Het biedt hen even de nodige zuurstof. Het draagt bij aan het mentale welzijn van de jongeren. En we kunnen u verzekeren, de jongeren hebben het nodig en smachten ernaar. Zeker in deze moeilijke periode. Maar ook de leerkrachten artistieke vakken hebben er nood aan. De zuurstoftank raakt leeg.
Leerlijn voor creëren
Om de eindtermen culturele expressie en cultureel bewustzijn te behalen, de leerlingen ademruimte te geven om hun artistiek proces te kunnen ontwikkelen en een mooie verticale leerlijn te verkrijgen van het eerste tot en met het zesde middelbaar, is er ieder jaar ruimte nodig voor artistieke vakken om de leerlingen hun artistiek proces te laten doorlopen. Het artistiek proces is een proces waar ruimte nodig is, voor trial en error. De leerling moet kunnen experimenteren, uitproberen en aanpassen tijdens dit proces. Wanneer dit slechts beperkt wordt tot enkele lesuren in één graad, moet de leerling quasi onmiddellijk alles correct hebben. Ruimte tot experimenteren, aanpassen, reflecteren, verbeteren… valt dan weg. Het is van uiterst belang dat de leerling reflecteert over het proces en hierin groeit. Théodore Géricault heeft ook heel wat voorontwerpen gemaakt voor zijn Vlot van Medusa. De Sint-Pietersbasiliek heeft een proces van meer dan 100 jaar meegemaakt eer het tot zijn huidige vorm kwam. Beethoven schreef meer dan 200 verschillende versies van het ‘Ode an die Freude’-thema eer hij tot een definitieve versie kwam. Als we met een vak als MEAV of (Kunst &) Cultuur het artistiek proces beperken tot enkele uren over twee jaar heen of één schamel uurtje Artistieke Vorming inrichten in een eerste jaar, of artistieke vakken laten opnemen in andere vakken, valt de leerlijn en het groeien in dit artistiek proces volledig weg.
Creëren is het hoogst bereikbare beheersingsniveau van Bloom. Het creëren dat alle leerlingen moeten kunnen behalen volgens de eindtermen (ET16.7) is pas bereikbaar met tijd en ruimte. Als we artistieke vorming slechts enkele uren aanbieden, kunnen we dat niveau niet halen. Met deze tijd kan enkel het niveau van toepassen behaald worden. Dan wordt er louter informatie in een andere context gebruikt en wordt er voornamelijk uitgevoerd en toegepast. Ontwerpen, nieuwe ideeën, uitvinden, bouwen… zijn hier absoluut niet aan de orde. Ze worden hoogstens eens aangeraakt. Kortom, creëren volgens ET16.7 kan onmogelijk behaald worden.
Betere resultaten als kunst ook aan bod komt
Onderwijs in Vlaanderen doet het niet langer goed in vergelijking met vele andere landen. Dit was een belangrijke reden om de eindtermen te herbekijken, om ze ambitieuzer te maken en sterker in te zetten op kennis. Onder lobbywerk van de industrieën zijn er STEM, ICT en economie vakken bij gecreëerd. Waardoor men is beginnen snoeien op de lesuren artistieke vakken. Vakken waar Europa (in zijn 21st century skills-rapport) nota bene meer van vraagt, niet minder.
De Scandinavische landen die met hun toonaangevend modulair onderwijssysteem tot de betere van de klas behoren, volgens toch heel wat van onze onderwijsexperts, biedeb in de algemene vorming standaard vier keer meer kunstvakken aan. Blijkt dat dit opmerkelijk ook betere resultaten voor wiskunde, wetenschappen en lezen geeft. Door meer artistieke vakken aan te bieden in hun lessenroosters, wordt er een hoger welbevinden van de leerling gecreëerd met betere schoolresultaten als gevolg. Deze landen hebben tegenover Vlaanderen een opmerkelijk lagere schooluitval door schoolmoeheid.
Alleen maar argumenten om te streven naar meer artistieke vakken, over alle jaren heen in het secundair, zoals kinder- en jeugdpsychiater Peter Adriaenssens ook onlangs aanhaalde. Nu de lessentabellen voor volgend schooljaar vaste vorm krijgen, hebben heel wat leerkrachten artistieke vakken de boodschap gekregen dat ze heel wat uren verliezen. Zij zullen meer scholen moeten combineren, waardoor er ook geen ruimte meer is om creatieve middagactiviteiten (zoals Kunstkuur) te organiseren voor de leerlingen.
Jonge leraren muziek en beeld worden verzocht om opnieuw te solliciteren in andere scholen of een andere job te zoeken. Studenten artistieke vakken zien hun droom in duigen vallen. De leerlingen en leerkrachten artistieke vakken worden met de huidige situatie slachtoffer van een machtsspel over de inhoud van het onderwijs. Langs ene zijde het economische belang en de andere zijde, die nu aan het kortste eind trekt, de ontwikkeling als mens. Een definitieve streep door het ideaal achter de klassieke humaniora-opleiding. Vreemd. Was deze inclusieve manier van werken nu juist niet onze sterkte?
Luc Van Berlo
Lees ook:
