School en huiswerk. Ze lijken aan elkaar vastgeklonken als Tarzan en Jane, als Adam en Eva of als Barbie en Ken. Huiswerk hoort simpelweg bij ons referentiekader. De scholen die geen huiswerk geven zijn dan ook op de vingers van één hand te tellen. Er zijn wel scholen die het anders aanpakken door bijvoorbeeld contractwerk mee te geven. Maar dat is eigenlijk eerder ander huiswerk dan géén huiswerk. Een bijdrage van Gert Rooms van “De Schoolbrug”. 

Is huiswerk nuttig?

Waarom huiswerk in vraag stellen? Laat ons eerst eens kijken waarom mensen vasthouden aan huiswerk.
Voorstanders van huiswerk vind je in alle lagen van de bevolking. Geen ouder die het onderwijs niet vooropzet als de beste verzekering, het voornaamste ticket naar een goede en welvarende toekomst. Het allermeest geldt dit nog voor mensen die zich nu onderaan de sociale ladder bevinden. Voor hen is een goede opleiding de meest logische springplank om hun kinderen hogerop te helpen. Kortom, in ons onderwijs mogen we geen kansen laten liggen. De redenering is: door veel huiswerk te maken leren je kinderen meer bij en leren ze hard te werken. Daardoor krijg je betere resultaten die dan weer leiden tot een beter diploma. Dat beter diploma leidt dan weer tot beter betaalde en mooiere banen. Een goede school geeft dus huiswerk. Wanneer je aan het huiswerk raakt, raak je dus ook aan de toekomstkansen van de kinderen.
Alleen: klopt dat wel? Onderzoek over huiswerk is niet eenduidig. Volgens Hattie (De impact van leren zichtbaar maken) heeft huiswerk een licht positief effect. Echter, dat hangt sterk af van de leeftijd. Als we meta-onderzoek bekijken blijkt huiswerk in het secundair wel degelijk een positief leereffect te hebben dat een investering waard is. In het begin van het secundair is dat echter nog maar half zo veel dan op het einde van het secundair. In de laatste jaren van het lager blijkt er nog maar weinig leereffect te zijn, en in de eerste jaren van het lager onderwijs kan men eigenlijk niet meer spreken van een verschil in leereffect. En om te spreken van ‘goed’ huiswerk zijn er nog tal van voorwaarden. Een teveel aan huiswerk heeft een tegengesteld leereffect. Een te autoritaire of helemaal losse begeleidingsstijl van de ouders heeft ook een omgekeerd effect (Lusse). Daarenboven moet het huiswerk op maat zijn, moeten leerling en leerkracht zich betrokken voelen bij de taak en moet er kort na het huiswerk ook feedback gegeven worden. En voor we het vergeten: de leerling zou ook in staat moeten zijn het huiswerk zelfstandig te maken! Sommige wetenschappers zoals Cooper stellen dat huiswerk positieve lange termijneffecten kan hebben zoals een positieve werkhouding of leren plannen. Anderen zoals Kohn verwijzen het idee dat huiswerk mee helpt bouwen aan positieve karaktereigenschappen zoals meer zelfdiscipline dan weer naar de prullenmand. Belangrijk om aan te stippen is dat er -ook volgens Hattie- geen aantoonbare link is tussen het leren plannen van taken en het meegeven van huiswerk. Nochtans één van de belangrijkste argumenten pro huiswerk.

Huiswerk = stress

Hoewel in vele gezinnen het huiswerk probleemloos verloopt, of zelfs gezien wordt als een gezellig moment, moeten we ook erkennen dat huiswerk vaak leidt tot spanningen en stress. Een bevraging van studenten van Thomas More in opdracht van De Schoolbrug gaf aan dat 57% (van de 402 bevraagde ouders) aangaf dat huiswerk leid tot stress. 53% gaf aan er door huiswerk minder tijd is voor ontspanning. Hierbij komt nog de bemerking dat de bevraging online gebeurde dus ook is ingevuld door mensen die beschikken over ICT en ICT vaardigheden en taalkennis. Daar waar bij hogeropgeleiden met een drukke baan de stress vaak zit in het combineren van werk-gezin-school komt daar bij laagopgeleide ouders nog bovenop dat ze zich vaak niet in staat weten om hun kind inhoudelijk te ondersteunen. Zij kloppen vaak aan bij huiswerkinitiatieven of vrijwilligers.

Ongelijkheid

Ouders uit de zwakste sociaal-economische klassen leggen vaak een enorme focus op huiswerk. Dit is wrang, omdat zij vaak het minst kennis en vaardigheden bezitten om te begeleiden. Door een vaak eenzijdige focus op huiswerk worden andere ontwikkelingskansen zoals deelname aan sportclubs, teken of muziekacademies, het stimuleren van het lezen,…niet aangewend of naar waarde geschat. Dit terwijl kinderen uit de middenklasse en hogere sociale klassen vaak volop gestimuleerd worden om zich op deze hobby’s te storten. Mede hierdoor wordt de voorsprong in sociaal en cultureel kapitaal in stand gehouden (Bourdieu). Deze ouders zijn vaak maar wat blij als een huiswerkbegeleider, buur, vrijwilliger,…inspringt om mee het huiswerk te maken. Deze ouders hebben dan het idee dat het risico op gemiste kansen is opgelost, terwijl de echte kansen elders liggen. Bovendien vinden we dat een schooldag lang genoeg duurt, en kinderen daarna beter spelen en ontspannen. Iets waar trouwens ook heel wat uit geleerd kan worden!
Daarnaast kan je je ook terecht zorgen maken over de ongelijkheid die huiswerk teweeg brengt. Je zou kunnen redeneren dat wanneer huiswerk weinig leereffect heeft, het ook niet voor ongelijkheid kan zorgen. Vanuit De Schoolbrug maken we echter een andere analyse.
Huiswerk afschaffen is volgens ons geen kwestie van kansen afnemen van sterke leerlingen, maar van struikelstenen voor de zwakkere of minder ondersteunde leerling opzij ruimen.
Voor kinderen die vlot meekunnen op school zal huiswerk vaak geen groot probleem vormen. Waar een kind al worstelt met de leerstof, daar zal een ouder die de mogelijkheid heeft om zijn kind te helpen (tijd, opleiding, vaardigheden) vaak veel tijd investeren om zijn kind bij te laten benen, te motiveren en bij te sturen. Dit is input die een kind uit een kwetsbaar gezin moet missen. Kinderen die moeten bijbenen én het zonder hulp moeten stellen van thuis zijn bij huiswerk twee keer de pineut.  Kortom: klassiek huiswerk in het lager maakt weinig tot geen actief positief verschil voor de sterke leerlingen, maar vaak wel een actief negatief verschil voor kinderen die minder goed presteren of minder goed omringd zijn. Voor hen is huiswerk vaak een bron van frustratie en demotivatie.

Voor een basisschool zonder huiswerk

Als je alles bij elkaar optelt: de beperkte leerwinst in het basisonderwijs, de stress en de ongelijkheid. Dan durven wij bij De Schoolbrug te stellen dat het sop de kolen niet waard is en pleiten wij voor het stopzetten van klassiek huiswerk in het basisonderwijs.
We realiseren ons dat dit niet in een vingerknip gerealiseerd zal zijn. Veranderen van gedrag hangt ook samen met verandering van overtuiging. Daarom zou het goed zijn het wetenschappelijk onderzoek rond huiswerk in het basisonderwijs meer onder de aandacht te brengen. Wat ook helpt om verandering aan te gaan is het aanbrengen van een alternatief voor wat je nu doet. Dat is wat de nieuwe uitgave ‘Scoren zonder huiswerk’ doet.
Wij baseren ons hiervoor op de doelen van huiswerk. Uit de literatuur en uit vele gesprekken met leerkrachten en ouders selecteerden we 12 heldere doelen. Tien van die doelen vinden we relevant om op verder te bouwen. Enkel op de doelen “De ouders willen het nu eenmaal” en “Dan zijn de kinderen zinvol bezig (en doen ze niets fout)” zijn doelen waarop niet wordt verder gebouwd. Daarnaast maken we onderscheid tussen prioritaire en secundaire doelen. Het grootste prioritaire doel is kinderen voorbereiden op het secundair. Als je daar dieper op ingaat kan je dit uiteen halen in drie afzonderlijke doelen. ‘zelfstandig leren leren’, leren plannen, en tenslotte werkhouding, zelfdiscipline en doorzettingsvermogen ontwikkelen. Die eerste twee zien we eerder als voorwaarde om je huiswerk te kunnen maken. Huiswerk op zich ontwikkelt deze doelen niet persé, of heeft er niet noodzakelijk aandacht voor. Leren plannen is bovendien een enorm complexe vaardigheid die zich in onze hersenen pas op latere leeftijd echt ontwikkeld. Ook sterke kinderen hebben hier veel coaching bij nodig. Hoewel ook in de lagere jaren deze doelen worden aangehaald, lijken ze in naar het einde van het lager toe een zekere urgentie te krijgen. Onze alternatieven hebben dan ook aandacht voor zelfstandig werken, verantwoordelijkheid van de leerling, en het aanleren van de juiste mindset rond leren.
Andere doelen die je als prioritair kan zien zijn automatiseren, herhalen en de brug tussen school en gezin. Dit zijn doelen die vaak bij het begin van het lager belangrijk zijn. Denken we aan de splitsingen tot 10, woordjes lezen, tafels oefenen,…. Vaak wordt dit aangehaald als de leerstof waarop men verder bouwt. En net dat gaan we door huiswerk dan deels uit handen geven? Dat lijkt ons niet logisch, en niet fair voor wie niet geholpen kan worden. Want laat ons eerlijk zijn: welk kind van 7 à 8 jaar kan echt zelfstandig het hele proces van huiswerk doorlopen? We moeten ze vaak nog helpen met hun vlees te snijden, aan te kleden en zich te wassen…
Een aantal van de alternatieven die we aanreiken zijn er bijvoorbeeld op gericht tijd te creëren om binnen de lestijd te herhalen en te automatiseren. Een eenvoudige ingreep als de kinderen zelfstandig naar de klas laten gaan spaart als ‘3 per bel’ 15 per dag en liefst een hele week lestijd per jaar. Tijd die je kan aanwenden om te herhalen of te automatiseren. Bovendien spreekt dit ook de verantwoordelijkheid en zelfsdiscipline aan. En ja hoor….kinderen kunnen dat best! Daarnaast zijn er nog tal van leuke methodieken om in de klas te werken aan herhaling en automatisering van leerstof. Het spreekt vanzelf dat we grote voorstander zijn om ouders te betrekken bij het schoolleven en de ontplooiing van hun kinderen. Daartoe werkten we kant en klare ouderbijeenkomsten uit om samen met ouder in dialoog te gaan hoe ze hun kind kunnen ondersteunen, hoe zij als ouder een taalrijke omgeving kunnen creëren voor hun kinderen en wat de meerwaarde daarvan is.
Bij secundaire doelen denken we aan huiswerk om leerstof voor te bereiden, de leerstof toepassen in een andere context of het bieden van succeservaring. Ook dit kan je bereiken zonder huiswerk.
Centraal staat alleszins het idee dat er niets mis is met de doelen die worden gekoppeld aan huiswerk. Stuk voor stuk zijn de doelen te realiseren buiten het huiswerk om. Daarenboven op een manier waarop je als leerkracht controle en impact hebt, en die voordeel biedt ALLE kinderen uit je klas. Ook aan kinderen die niet het geluk hebben van thuis uit optimaal ondersteund te worden. Ouders krijgen een rol die belangrijk is, maar die niet vasthangt aan hun opleiding of leefomstandigheden. De bundel met 40 concrete alternatieven geeft je daartoe de handvaten.
Om de verandering duurzaam in de school te integreren bieden we ook methodieken en materialen aan om met het schoolteam aan de slag te gaan rond huiswerk.
Gert Rooms

Nieuwsgierig? Neem dan deel aan de webinar van De Schoolbrug op 27 november of contacteer De Schoolbrug via info@deschoolbrug.be of www.deschoolbrug.be
PS: Nieuwsgierigheid ontwikkelen in de klas is trouwens één van de alternatieven die we verder uitgewerkt hebben. Want nieuwsgierige mensen, die leren meer!

Lees ook: Over pro en contra huiswerk (Olivier Mottint)