Veel Vlaamse kleuterscholen discrimineren bij de inschrijving van nieuwe leerlingen. Zowel op basis van etnische origine als van sociale klasse. Dat blijkt uit een praktijkonderzoek (1) van sociologen Dounia Bourabain (VUB), Pieter-Paul Verhaeghe (VUB) en Peter Stevens (UGent).
Onderzoek bij 2243 kleuterscholen
De onderzoekers stuurden in augustus 2018 een e-mail naar alle 2243 Nederlandstalige kleuterscholen in Vlaanderen en Brussel. Telkens deden ze zich voor als de ouder van een kleuter die voor het eerst naar school moest. Ze informeerden naar de inschrijvingsprocedure en vroegen of het mogelijk was om een persoonlijke rondleiding te krijgen om de school te leren kennen. Er werden zes fictieve afzenders gebruikt: telkens twee ouders van Belgische, Sub-Saharaanse (uit Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara) en Maghrebijnse origine. De ene uit de middenklasse, de andere uit een lagere sociaal-economische groep. De e-mails werden quasi identiek opgesteld, met uitzondering van de discriminatiegrond. Etniciteit werd voorgesteld op basis van de naam en familienaam van de vader en het kind, terwijl klasse werd uitgedrukt door het aanbieden van informatie over de job. Veruit de meeste ouders (85 procent) kregen een antwoord. Wel verschilde de inhoud van het antwoord sterk van afzender tot afzender.
Allochtone origine en lagere sociale afkomst verminderen kans op inschrijving
Sommige ouders kregen het bericht dat ze hun kind konden inschrijven, andere moesten het doen met een korte e-mail waarin stond dat de school volzet was of een heel lange wachtlijst had. Uit die resultaten blijkt dat ouders van Belgische origine 70 procent kans hebben om hun kleuter te kunnen inschrijven in de school die ze mailen, tegenover 40 procent bij de Sub-Saharaanse groep en 38 procent bij ouders van Maghrebijnse afkomst
Nog frappanter was het verschil tussen de reacties op het verzoek om de school te kunnen bezoeken. Sommige ouders werden meteen voor zo’n persoonlijke rondleiding uitgenodigd, terwijl andere hoogstens naar een open dag werden doorverwezen. Uit die antwoorden blijkt dat de kans dat ouders van Belgische origine worden uitgenodigd 70 procent is, terwijl die voor mensen van Sub-Saharaorigine 31 procent is en voor mensen van de Maghrebijnse groep 32 procent. Ook de sociaal-economische positie van de ouders is op dat vlak bepalend. Binnen de groep van Belgische origine hebben middenklassegezinnen 76 procent kans om een persoonlijke rondleiding te krijgen, terwijl dat voor ouders uit een lagere sociaal-economische groep maar 36 procent is. Gezinnen van Sub-Saharaanse of Maghrebijnse afkomst uit een lagere sociale groep hebben respectievelijk zelfs maar 18 procent en 22 procent kans.
Reactie van Dounia Bourabain
Eén van de onderzoekers, Dounia Bourabain, gaf een scherpe commentaar (1). “Wat de resultaten aantonen is dat vrije schoolkeuze niet voor iedereen beschikbaar is. Scholen gedragen zich om verschillende redenen als gatekeeper waarbij ze een grote invloed hebben op hun schoolsamenstelling. Dit bestendigt schoolsegregatie die de afgelopen jaren in het Nederlandstalig onderwijs alleen maar toeneemt. (…) Scholen investeren voornamelijk tijd in de zogenaamde ‘modelstudenten’, studenten die beter aansluiten bij de schoolcultuur en daarom minder investering nodig hebben om hun schoolcarrière uit te lopen. Het aanmeldingssysteem is enkel verplicht in gemeentes met een capaciteitstekort. Dus men gaat er vanuit dat in gemeentes zonder capaciteitstekort iedereen een faire kans heeft tot inschrijving wat dus niet het geval is”.
Daarom adviseren de onderzoekers om vernieuwde aandacht rond het opstellen van een centraal aanmeldingssysteem dat tevens rekening houdt met het bewaren van een sociale mix in scholen.
Weyts kijkt de andere kant op
Minister Weyts laat zelden een gelegenheid onbenut om in de media te komen. In dit geval verkoos Weyts niet te reageren. De N-VA ijvert er immers voor om, onder het mom van “maximale keuzevrijheid”, schoolsegregatie (scheiding van leerlingen volgens sociale afkomst en etnische origine) in stand te houden. In het regeerakkoord van 2014 liet de N-VA reeds de “maximale keuzevrijheid” voor de ouders inschrijven. Op het einde van de vorige legislatuur, op 24 april 2019, werd een nieuw inschrijvingsdecreet gestemd door de Vlaamse meerderheidspartijen (N-VA, CD&V, Open VLD) dat gedeeltelijk tegemoet kwam aan de wensen van N-VA. Zo werd de dubbele contingentering geschrapt in het secundair onderwijs, maar ze bleef overeind in het basisonderwijs. De dubbele contingentering (de tijdelijke voorrang voor kansarme (kansrijke)leerlingen om ingeschreven te geraken in een rijke (arme) concentratieschool) was expliciet bedoeld om de sociale mix te bevorderen en slaagde daar ook gedeeltelijk in. In het decreet werd bepaald dat scholen met voldoende capaciteit vrij (zonder voorrangsregels) mochten inschrijven, vanaf 1 september van het vorig schooljaar. Enkel scholen met een capaciteitstekort zouden worden verplicht te werken met een digitaal aanmeldingsregister (met voorrangsregels) en in de capaciteitsgebieden (Antwerpen, Gent, Brussel) bleef het centraal aanmeldingsregister overeind. De inkt van dit compromis was nog niet droog toen voorzitter De Wever op een verkiezingscongres van de N-VA, op 4 mei 2019, het nieuwe inschrijvingsdecreet afbrandde. CD&V en Open VLD gingen door de knieën: het nieuw regeerakkoord (30 september 2019) maakte komaf met de dubbele contingentering. “De ‘dubbele contingentering’ – waarbij voorrang werd verleend enkel op basis van socio-economische criteria- schaffen we ook in het basisonderwijs af en in het secundair onderwijs versterken we de maximale schoolkeuzevrijheid voor de ouders.“ Minister Weyts verklaarde in de commissie “onderwijs” van het Vlaams Parlement dat hij het verplicht digitaal aanmelden wil los laten zodra de capaciteit het toelaat. Dat is letterlijk wat voorzitter De Wever op zijn congres van 4 mei verklaarde: nog liever voor de schoolpoort kamperen dan een digitale aanmelding. Dat heel wat (alleenstaande) ouders gewoon niet in staat zijn om dagen te kamperen of om iemand te betalen om in hun plaats te kamperen, zal De Wever en Weyts worst wezen. In oktober 2019 beslisten de drie Vlaamse meerderheidspartijen dat het inschrijvingsdecreet dat ze op 24 april 2019 hadden gestemd, niet in voege zal treden. Ze bereiden een nieuw inschrijvingsdecreet voor.
Voor een inschrijvingsbeleid dat sociale mix bevordert
Het is duidelijk dat de resultaten van het praktijkonderzoek over de inschrijvingen in de Vlaamse kleuterscholen ongelegen komt bij de voorstanders van de absolute vrije schoolkeuze en dus van het in stand houden van sociale segregatie.
Voorstanders van een grotere sociale mix kunnen daarentegen dit onderzoek aangrijpen om te ijveren voor een inschrijvingsbeleid dat alle kinderen een school garandeert die zowel gemakkelijk bereikbaar is als sociaal gemengd. Ovds heeft in een studie, op basis van de reële schoolpopulatie van de lagere scholen van hert Brussels Hoofdstedelijk Gewest, aangetoond dat dit mogelijk is. (2)
In een reactie op het praktijkonderzoek van de drie sociologen over de discriminatie bij de inschrijvingen in kleuterscholen, publiceerde “Knack” (3) enkele positieve reacties.
Elke Decruynaere (Groen), schepen van Onderwijs in Gent: “We moeten alles op alles zetten om tegen te gaan dat sommige scholen ouders blijkbaar ontmoedigen om hun kind er in te schrijven. Nu kunnen de schooldirecties in Gent leerlingen al moeilijker weren omdat er met een centraal aanmeldingsregister wordt gewerkt. Het zou interessant zijn om op basis van de praktijktests van Dounia Bourabain (VUB) en haar collega’s te onderzoeken of discriminatie in de inschrijvingsprocedure inderdaad minder voorkomt in steden en gemeenten die met zo’n centraal aanmeldingsregister werken. Ik ben haast zeker van wel. (…) We doen er in Gent alles aan om ervoor te zorgen dat iedereen dezelfde informatie heeft. Om te beginnen krijgen alle ouders een brochure met uitgebreide gegevens over alle scholen in de bus. Daarnaast organiseren we ook wijkwandelingen, waarbij vaders en moeders in álle basisscholen in hun buurt worden rondgeleid. Op die manier krijgen ze allemaal dezelfde uitleg. Bovendien moeten ze dan vaak hun mening herzien over scholen die ze anders niet eens in overweging hadden genomen. Dat geldt niet alleen voor vooroordelen over scholen met een grote diversiteit, maar bijvoorbeeld ook over methodescholen”.
Raymonda Verdyck, afgevaardigd bestuurder bij het GO!-onderwijs: “Ik ben heel erg geschrokken dat er schooldirecties zijn die selectief met ouders omgaan naargelang van hun etnische of sociaal-economische achtergrond. Voor mij is het onderzoek naar de inschrijvingsprocedure in het kleuteronderwijs een echte wake-upcall. (…) Nog deze week wil ik het bespreken tijdens een overleg met onze scholengroepen. In de eerste plaats zullen we iedereen duidelijk maken dat een mechanisme waardoor sommige kinderen moeilijker toegang krijgen tot een school haaks staat op ons pedagogische project, dat elke directeur en leerkracht ondertekent. (…) Daarnaast hoop ik dat de overheid alsnog werk maakt van een centraal aanmeldingssysteem, want dat zou al een deel van het probleem kunnen oplossen. Nu is zo’n digitaal register alleen verplicht in het geval van capaciteitstekort en dat blijkt te vrijblijvend te zijn. Daarnaast betreur ik nog altijd dat er in het nieuwe inschrijvingsdecreet geen mechanisme is opgenomen dat de sociale mix op scholen garandeert. Het onderzoek naar de inschrijvingsprocedure in het kleuteronderwijs bewijst nog maar eens hoe belangrijk dat is”.
Elisabeth Meuleman, Vlaams parlementslid (Groen): “Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) moet werk maken van praktijktesten om de ongelijke inschrijvingskansen in het basisonderwijs te meten en te controleren. (…) Als hij discriminatie bij inschrijvingen ernstig neemt, moet minister Weyts dan ook werk maken van een centraal aanmeldingsysteem. Hij kan dit niet naast zich neerleggen als een fait divers.”
Tino Delabie
(1) VUB-onderzoek: Kleuterscholen discrimineren bij inschrijvingen, Ann Peuteman, Knack, 25 augustus 2020.
(2) Studie van Nico Hirtt (Ovds) en Bernard Delvaux (Girsef, UCL) toont aan dat een ander inschrijvingsbeleid tot sociale mix kan leiden, De democratische school, nr. 69, maart 2017
Zie ook:
(3) Elke Decruynaere: Zorg dat alle ouders in álle scholen worden rondgeleid, Knack 25 augustus 2020
Raymonda Verdyck over onderzoek naar discriminatie: Dit is een echte wake-upcall, Knack, 25 augustus 2020
Groen wil praktijktesten voor inschrijvingen in basisonderwijs, Knack, 26 augustus 2020
Lees ook:
Reportage “Koppen” toont noodzaak van ander inschrijvingsbeleid
