Op zaterdag 19 oktober organiseerde Ovds (Oproep voor een democratische school) voor de zesde maal de “zes uren voor de democratische school”. Tweehonderd leerkrachten en studenten uit het Vlaams en Franstalig onderwijs namen deel aan één van de vele workshops in de voormiddag en aan het debat of één van de wandelingen in de namiddag. Tijdens de middag konden we aanschuiven voor een koud buffet. Jean-Pierre Kerckhofs, voorzitter van Aped (Ovds) hield tijdens het plenair gedeelte ’s middags een korte maar krachtige toespraak over de noodzaak de wereld te begrijpen om hem te veranderen.
‘Ovds, wat is dat eigenlijk?’
Antwoord: ‘Het is een groepering die strijdt voor een democratisch onderwijs.’
‘Ja, maar wat versta je onder democratisch onderwijs?’
Dan komt de magische zin die ik hier een beetje inkort: ‘Een onderwijs dat aan alle jongeren de kennis en de competenties bijbrengt om de Wereld te begrijpen en mee te werkenaan de verandering ervan in de richting van meer rechtvaardigheid.’
Twee fundamentele elementen. Vooreerst ‘alle jongeren’. Dat betekent een egalitair onderwijs dat aan iedereen, onafhankelijk met name van hun sociale afkomst, de sleutels aanreikt om de wereld te verstaan. Daar zijn we in België ver van af, maar ik zal over dat aspect niet uitweiden. We hebben al vele analyses geproduceerd, eisen gesteld en evenementen georganiseerd die aan dat thema waren gewijd. En –wees daar maar zeker van– het is echt wel de bedoeling dat we hiermee doorgaan.
Maar er is ook ‘de Wereld begrijpen’ en vooral ‘meewerken aan de verandering ervan in de richting van meer rechtvaardigheid’.O jee! Moet de school dan niet neutraal zijn? Laten we hier even bij stilstaan.
Zou het tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen wij bezet werden door de nazi’s,gepast zijn geweest dat de kinderen van een niet-oorlogvoerend land geleerd zouden hebben dat er ‘een conflict’ was tussen Duitsland, Frankrijk, België en flink wat andere landen,en dat die landen‘natuurlijk ’in dezelfde brokken deelden? Hoe zouden wij nu staan tegenover een land dat in zijn scholen een dergelijke houding had aangenomen? Moeten wij op vandaag voortaan aan de kinderen op school leren dat er‘een conflict’ is tussen een land dat (door zichzelf) tot land is uitgeroepen, Israël, en de Palestijnse bevolking en dat ze ‘natuurlijk’ allebei delen in dezelfde brokken? Moeten wij integendeel niet zeggen dat erin Palestina een bezettende macht is en mensen die onder die bezetting leven? Dat de bezetters het internationaal recht al bijna 50 jaar ongestraft schenden? Dat ze honderden duizenden mensen uit hun huizen hebben gejaagd en dat ze die huizen vaak hebben verwoest? Dat diezelfde bezetters financieel en militair gesteund worden door de grootste wereldmacht? Moeten we daar in naam van de neutraliteit over zwijgen?
Een ander voorbeeld. Een kleine twee weken geleden meldt een expert in de krant Le Soir dat de totale wereldbevolking op vandaag, en nog minder de bijna tien miljard mensen die de planeet tegen 2050 zullen bevolken, niet verder kunnen blijven leven en consumeren zoals wij, Westerlingen, dat nu doen. Lucht, water, visbestanden, bossen, de aardbodem raken fenomenaal snel uitgeput. Velen gaan akkoord dat het belangrijk is van die realiteit aan de toekomstige wereldburgers te leren. Maar moeten we er onder het voorwendsel van de neutraliteit over zwijgen dat de expert ook nog zegt dat ‘het probleem grotendeels is dat ons economisch systeem op de verspilling van de natuurlijke rijkdommengebaseerd is’? Moeten wij de jongeren dit sleutelelement om de wereld te begrijpen achterhouden en hen zich hees laten schreeuwen om de mensen te overtuigen van minder te vervuilen? Terwijl de enige manier om de immense milieuproblemen op te lossen erin bestaat om dit fameuze economische systeem opnieuw in vraag te stellen? Dit systeem dat, tussen haken,een naam heeft: het kapitalisme. Commentaar van de journalist: ‘Een duidelijk hoorbaar discours, terwijl iedereen alleen maar aandringt om terug te keren naar die goeie oude economische groei?’ Het is onder meer onze plicht van dit discoursd uidelijk hoorbaar te maken door de genoemde waarheden niet voor onze leerlingen te verstoppen.
Laten we het over onze socio-economische situatie hebben. Moeten we in naam van de neutraliteit verzwijgen dat op de wereld 4500 miljard euro door de regeringen getransfereerd zijn naar de bankensector? Dat 95% van de publieke inspanningen die dienen voor de fameuze ‘relance’ in de zakken zijn terecht gekomen van de 1% rijksten? Dat om de staatskassen weer te vullen, overal wordt gesnoeid in de sociale uitgaven, de salarissen worden bevroren en de werkloosheids-uitkeringen worden verminderd tot onder de armoededrempel? Tenslotte, dat vorig jaar de 100 rijkste personen op aarde hun fortuin met 183 miljard dollar hebben vermeerderd en dat met die som – aldus Oxfam – de extreme armoede op de wereld vier keer zou kunnen worden uitgeroeid?
Neen, het staat buiten kijf dat het onderwijs los moet komen uit deze neutraliteit die neerkomt op het aanvaarden van het systeem en eerder lijkt op medeplichtigheid.
Maar hoe moet dat gebeuren? De huidige leerplannen zijn vaak behoorlijk vaag – dan toch één voordeel van het competentiedenken… – het is dus voor progressieve leraren mogelijk om vanaf vandaag ‘subversieve’ leerinhouden ingang te doen vinden. Het is ons aller verantwoordelijkheid. Maar we moeten ook overal waar het mogelijk is ijveren voor meer geëngageerde leerplannen. En tenslotte ook strijden voor structuren die, ook al zijn ze niet voldoende, toch in elk geval noodzakelijk zijn om aan alle jonge mensen een globaal zicht op onze wereld te bieden. Ik denk met name aan de gemeenschappelijke stam tot 16 jaar. Want waarom zou een toekomstige metselaar het begrip radioactiviteit niet moeten kennen,de diepe betekenis van de Franse Revolutie of wat we onder ‘de markten’ moeten verstaan? En waarom zou een geschiedenisleraar de functioneringsprincipes niet moeten kennen van een pletwals, van een computer of van een landbouwmachine? Albert Jacquard, die enige weken geleden is overleden, heeft gezegd: ‘Onder het voorwendsel dat ze ‘slechte leerlingen’ of ‘voorbestemd voor handenarbeid’ genoemd worden,aan een aantal jonge mensen de toegang ontzeggen tot een zo fundamentele intellectuele oefening als de filosofie, is aanvaarden dat de mensheid wordt opgedeeld in hiërarchische categorieën. Dat wil zeggen: het is de barbaarsheid aanvaarden.’ En we kunnen dit uiteraard veralgemenen tot veel meer dan de filosofie.
‘Je bent aan het dromen’, zullen jullie opwerpen. Maar de echte dromers zijn zij die denken dat de wereld nog lang zijn gangetje kan gaan zoals op vandaag. Zonder fatale breuklijnen.Breuklijnen zullen er zijn. Het is aan ons om ze in de goede richting te dirigeren als we de barbaarsheid willen voorkomen.Het is echt wel de bedoeling bij Ovds dat we hier ons steentje toe bijdragen. Maar daar hebben we man- en vrouwkracht voor nodig. Om te analyseren, ideeën te verspreiden, te argumenteren, te overtuigen. Die man- en vrouwkracht, dat zijn onze leden.
Als je nog geen lid bent, het is het moment nu! Je zult een steun voor ons zijn, je zult ons tijdschrift ontvangen, je wordt uitgenodigd op onze diverse activiteiten en je kunt ook, als je dat wenst,bijeen van onze regionale afdelingen aansluiten. Breng dus een bezoekje aan onze stand om de stap te zetten: 12 euro is, zelfs in crisistijd, niet overdreven, denk ik.
Ik eindig mijn discours met terug te keren op Albert Jacquard, aan wie ik hulde wil brengen door jullie eraan te herinneren dat hij twee keer in deze eigenste lokalen heeft gesproken ter gelegenheid van de allereerste ‘6 Uren voor een Democratische School’, toen hij bijdroeg tot het succes ervan in 2004. Jacquard zei toen openhartig: ‘Ik heb lang aan de kant van de smeerlappen gestaan’, waarmee hij verwees naar de Tweede Wereldoorlog, de Algerijnse oorlog en meer in het algemeen naar het naoorlogse Frankrijk. Nochtans heeft hij nooit gecollaboreerd en evenmin de repressie in Algerije gesteund. Maar hij interpreteerde op latere leeftijd zijn stilzwijgen op die momenten als een stilzwijgend aanvaarden van de barbaarsheid. Als een gebrek aan moed. Het woord ‘smeerlappen’ is te fel, naar mijn gevoel. Temeer omdat hij zich nadien ruimschoots heeft hervat. Maar laten we uit zijn ervaring de lessen trekken. Laten we ophouden met neutraal te zijn. Laten ook wij ophouden met aan de kant van de smeerlappen te staan.
Jean-Pierre Kerckhofs
