Vanaf 1 september 2010 treden nieuwe vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen voor het secundair onderwijs in voege. Deze werden nog onder de vorige minister van onderwijs Frank Vandenbroucke goedgekeurd (Besluit Vlaamse Regering, BS 3 juli 2009). De scholen zijn op zoek naar geschikt didactisch materiaal om deze lessen vorm te geven. KBC ziet het gat in de markt en biedt “gratis” lespakketten aan. Laten we de inhoud van onze lessen straks bepalen door commerciële ondernemingen als KBC en Assuralia? Een oproep aan leerkrachten en organisaties om dit terrein niet prijs te geven en een progressief alternatief op te zetten.
De geactualiseerde eindtermen (zie hieronder: Bijlage 1) bieden een brede waaier aan thema’s voor relevante basisvorming. De leerlingen zouden zich daarin moeten kunnen verdiepen en kritische kennis en inzichten verwerven om de wereld te leren begrijpen en als toekomstige burger mee te werken aan een sociale, rechtvaardige en duurzame samenleving.
Autonomie en beleidsvoerend vermogen van scholen
Een van de doelstellingen bij de actualisering van de eindtermen was: “meer autonomie voor scholen. Vakoverschrijdende eindtermen moeten ook het beleidsvoerend vermogen van scholen te stimuleren.”
“Het komt erop neer dat de teamleden nadenken over opbouw en organisatie van hun onderwijsaanbod, taken verdelen binnen en tussen de graden en onderling afspraken maken over de manier waarop de eindtermen van stam en contexten worden nagestreefd.
Hiervoor zijn allerlei leer- en onderwijsactiviteiten en beleidsopties van de school geschikt: sportactiviteiten, projecten, lessen, groepswerk, atelier- of werkhuisactiviteiten, evaluatiemomenten, theater- of filmvoorstelling, klasuitstap, enz. en dit naar gelang van de keuze van de school en de mogelijkheden die zich aandienen.”
(Agentschap voor Kwaliteitszorg in Onderwijs en Vorming (AKOV), 2009, VOET@2010)
Vlaamse parlementairen stellen zich vragen
Enkele maanden geleden werd bekend dat de verzekeringssector zijn diensten aanbood om de eindtermen in te vullen. “Samen met de ministers onderzoekt Assuralia zowel de mogelijkheden om binnen de bestaande eindtermen lespakketten aan te bieden in de scholen, als de mogelijkheid om de eindtermen te laten aanpassen. Een werkgroep werd al opgericht om concrete voorstellen te formuleren.” (De Standaard, 24 februari 2010)
Dit veroorzaakte wel wat ongerustheid bij Vlaamse parlementairen.
Chokri Mahassine (SP.a): „Iedere commerciële sector verkoopt en verdedigt uiteraard zichzelf. Is Assuralia in alle aspecten een objectieve partner? Heeft Assuralia een voldoende kritische kijk op het verzekeringswezen om eindtermen op te stellen? Hierover wil ik mijn bekommernis uiten.” (Vragen en antwoorden, Commissie onderwijs, 9 maart 2010)
Antwoord van Pascal Smet: “We gaan geen nieuwe eindtermen opstellen. De vakoverschrijdende laten voldoende ruimte aan scholen om dit zelf in te vullen. Indien scholen ervoor kiezen om het over verzekeringen te hebben, bijvoorbeeld in het kader van de behandeling van de eindterm ‘leerlingen kunnen het eigen budget en de persoonlijke administratie beheren’, dan kan dat voor mij. Maar men moet dit dan wel doen volgens de visie die gehanteerd wordt bij de ontwikkeling van de eindtermen waarin contexten zoals het sociaal-economische worden gekoppeld aan doelen in verband met kritisch denken, mediawijsheid, verantwoordelijkheidszin, zelfredzaamheid enz.”
Op de vraag waarom er dan overleg van Assuralia is met het kabinet antwoordt Minister Pascal Smet: “Ze hebben gevraagd om overleg te hebben. Als men een pakket wil aanbieden, lijkt het mij niet slecht dat ambtelijke en kabinetmedewerkers zich daarover buigen. Zij zullen de signalen geven die u geeft en het beleid toelichten.”
In gewone mensentaal betekent dit dat de verzekeringssector vooraf wil aftoetsen hoever ze in hun promotie kunnen gaan alvorens in conflict te komen met de uitspraak van de Commissie Zorgvuldig Bestuur.
KBC grijpt haar kans
KBC is de eerste bank die inspeelt op de behoeften van de scholen aan kant en klaar didactisch materiaal voor de nieuwe eindtermen.
“KBC stelt twee nieuwe Nederlandstalige lespakketten voor met betrekking tot financiële educatie: één voor leerlingen uit de derde graad van het basisonderwijs en het andere voor leerlingen van de eerste graad van het secundair onderwijs. Alle scholen/leerkrachten uit de Vlaamse gemeenschap kunnen deze lespakketten volledig gratis aanvragen via het fijnmazig netwerk van KBC bank- en verzekeringskantoren in Vlaanderen en Brussel.”
De KBC heeft uitgeverij Van In – gespecialiseerd in educatieve uitgaven – onder de arm genomen en daarbij moeite noch middelen gespaard om een professioneel aantrekkelijk product aan te bieden. “Het lesmateriaal bevat naast een werkbundel en een educatief spel voor de leerlingen, ook een klas-cd-rom met informatieve filmpjes, een begeleidende lestekst voor de leerkracht en een correctiesleutel voor de oefeningen.”
Volgens eigen zeggen heeft de KBC helemaal geen commerciële bedoelingen. “KBC komt met dit educatief initiatief tegemoet aan een steeds groter wordende vraag vanuit de onderwijswereld naar didactisch materiaal over financiële thema’s om te kunnen gebruiken in de lessen.” (KBC persbericht, lespakket Vooruit met die bank! Een klare kijk op je geld en verzekeringen, 1 juni 2010)
Dit persbericht is naar alle Vlaamse scholen verstuurd. Er volgde een stormloop van Vlaamse scholen naar KBC-kantoren om deze gratis lespakketten aan te vragen.
KBC kreeg door de financiële crisis zware klappen met de rommelkredieten die zij aanbood en de risicovolle investeringen die zij deed, waardoor de overheid de bank moest redden. Wellicht wil zij haar imago, dat een flinke deuk kreeg, hiermee wat oppoetsen en krediet terugwinnen.
Terwijl Test-Aankoop en Oivo KBC-reclame kritikeren, negeert Pascal Smet ‘t reclameverbod.
De consumentenorganisaties Test-Aankoop en Oivo zijn niet gelukkig met het initiatief van KBC.
Test-Aankoop: “Op de covers van de lespakketten is niet alleen telkens het KBC-logo te zien, de tekening is ook heel materialistisch. Dit is marketing voor kleine kinderen. Het geld vloeit bij beken, is makkelijk bereikbaar en lijkt alleen maar voordelen te hebben.’
Test-Aankoop mist een kritische insteek. ‘De bank wordt in de vitrine gezet. De mogelijke problemen worden niet vermeld. Zo lees ik bij de opsomming van de verschillende verzekeringsproducten niets over het feit dat een verzekeraar lang niet altijd alle schade terugbetaalt en waarom.” (De Standaard, 2 juni 2010)
“Verdoken reclame”, vindt de consumentenorganisatie Onderzoeks- en Informatiecentrum van de Verbruikersorganisaties (Oivo). Oivo heeft een klachtenbrief geschreven naar de Vlaamse minister van Onderwijs. “Maar in de brief van de minister staat wel dat elk initiatief vrij moet zijn van reclame en dat we klacht kunnen indienen bij de commissie zorgvuldig bestuur.”
De reactie van Jeroen Janssens, woordvoerder van minister Pascal Smet: ‘Ach, er zijn heel wat bedrijven die een inspanning doen om hun sector in het onderwijs onder de aandacht te brengen. Ik denk aan de Colgate-bus die bij alle Vlaamse scholen langsgaat om de tandhygiëne te promoten. Het is de verantwoordelijkheid van de scholen zelf om te beslissen of zij dat soort initiatieven opnemen in hun pedagogisch luik. De minister komt daar niet in tussen. Wij laten dit over aan de kritische geest van de leerkrachten.’ (De Standaard, 2 juni 2010).
Waarom treedt de minister zelf niet op en klaagt hij de KBC-reclame niet aan? In de feiten legt de minister de duidelijke uitspraken van de Commissie Zorgvuldig Bestuur (zie hieronder: Bijlage 2) rond het reclameverbod in de lessen naast zich neer.
GO! : “laat dit materiaal niet links liggen”
Van de kant van de onderwijskoepels neemt, tot nog toe, alleen het Gemeenschapsonderwijs openlijk standpunt in over de nieuwe lespakketten van de KBC.
“Naast een educatieve bedoeling speelt voor bedrijven ongetwijfeld ook een commercieel aspect mee in dit soort initiatieven. Leerkrachten kunnen daar best ook op wijzen als ze de pakketten gebruiken. Maar, laat dit materiaal daarom niet links liggen. Het zou zonde van de inspanningen zijn en met de opgedane kennis kunnen leerlingen straks beter de financiële producten van de verschillende banken met elkaar vergelijken.” (GO!, Persmededeling, 9 juni 2010)
Wellicht moeten we dit standpunt begrijpen vanuit het feit dat de pedagogische begeleidingsdiensten niet de middelen en mankracht hebben om de aanmaak van professioneel verantwoorde lespakketten te realiseren. Herinner u nog dat de nieuwe Vlaamse regering vorig jaar 5% van de werkingsmiddelen en 2,5 % van de lonen van de pedagogische begeleidingsdiensten weggesnoeid heeft…
Nood aan alternatieve lespakketten.
Her en der zijn scholen en leerkrachten op zoek naar alternatieve lespakketten of stellen ze ze zelf samen. Er is nood aan een inventarisatie van geschikt lesmateriaal en aan het beschikbaar stellen van die informatie. Ovds wil daartoe bijdragen.
Wie daaraan wil meewerken kan ons contacteren op [ovds@democratischeschool.org
->mailto: ovds@democratischeschool.org]
Hierbij een paar voorbeelden:
Netwerk Vlaanderen biedt een lespakket aan: Lessen over Maatschappelijk Verantwoord Investeren in de derde graad van het secundair onderwijs.
“Story of Stuff” (verhaal over onze spullen) is een indrukwekkende, 20 minuten durende presentatie die de weg volgt van ‘grondstof’ naar ‘product’ tot ‘afval’ en de verwerking van dit afval. Het brengt een inzicht in de problemen die ons huidige productieproces veroorzaakt en geeft een beeld van de effecten van de consumptiemaatschappij.
http://www.stopdeoven.be/inhoud/storyofstuff/internethit-story-stuff-van-annie-leonard-nu-ook-met-nederlandse-ondertitels
Klik vervolgens op ‘Dutch-Nederlands’ voor Nederlandse ondertitels.
Translated scripts http://www.storyofstuff.com/international/pdfs/script_dutch.pdf
Hugo Van Droogenbroeck
Bijlage 1:
Vakoverschrijdende eindtermen S.O.
“Iedere leerling heeft recht op een relevante basisvorming. Basisvorming bereidt een lerende voor op kritisch-creatief functioneren in de samenleving en de uitbouw van een persoonlijk leven.” (1) Die visie op de basisvorming wordt operationaliseerd in een ordeningskader bestaande uit een gemeenschappelijke stam (een lijst van essentiële vaardigheden of sleutelvaardigheden), uit Leren leren en uit zeven contexten of toepassingsgebieden.
De eindtermen in de context socio-economische samenleving handelen over de maatschappelijke aspecten van de economie. Het gaat hierbij om thema’s als:
• de rol van de overheid, van ondernemingen, van werkgevers- en werknemersorganisaties;
• welzijn en welvaart;
• arbeid, economische activiteiten, goederen en diensten;
• kennis van armoede: kenmerken, oorzaken en gevolgen (bv. leven in armoede kan ervaren worden als een belemmering om volwaardig deel te nemen aan de samenleving);
• aspecten van consumenteneducatie met onder meer aandacht voor de rechten en plichten van de consument;
• budgetbeheer in het kader van consumentengedrag, zelfredzaamheid en weerbaarheid.” (1)
(1) http://www.ond.vlaanderen.be/dvo/secundair/vakoverschrijdend/uitgangspuntenvoetod.htm
De eindtermen in de context socio-economische samenleving die de leerlingen dienen te verwerven vind je op: http://onderwijs.vlaanderen.be/dvo/secundair/vakoverschrijdend/globalevoetod.htm
Bijlage 2:
Commissie Zorgvuldig Bestuur over reclameboodschappen bij leermiddelen
“Met reclame is bedoeld elke mededeling in gelijk welke vorm in verband met handel, bedrijf, ambacht of beroep teneinde de afzet van goederen en diensten te bevorderen. Het doel van reclameboodschappen is behoud en/of verhogen van omzet of winst.
De Commissie wijst op de onderwijsregelgeving inzake reclameboodschappen: schoolbesturen zijn verplicht om de leermiddelen vrij te houden van teksten en beelden voor reclame. Er wordt van uitgegaan dat met leermiddelen datgene is bedoeld wat bij leren en opvoeden gebruikt wordt in het noodzakelijke onderwijsprogramma: boeken, geografische kaarten, tijdschriften, agenda’s, foto’s, folders, brochures e.a. en het didactisch materiaal zoals o.a. film, computer, video, audio.
Elke reclame (tekst, foto) bij leermiddelen in het noodzakelijke onderwijsprogramma die bepaalde bedrijven, producten of merken rechtstreeks of onrechtstreeks onder de aandacht brengt of suggereert is in strijd met het decretaal verbod inzake reclameboodschappen.” (CZB/V/GZ/2003/27 – 3 november 2003)
Bijlage 3
Anton Maertens (ACW):
“Laat de lessen economie niet aan de economen”
Op 3 maart reageerde Anton Maertens, filosoof en redactiesecretaris van het ACW-maandblad De Gids, in De Standaard op een pleidooi van Febelfin, de koepel van financiële instellingen.
“Moeten de jonge Belgen niet dringend wat meer economiekennis en -lessen opdoen?’, was de retorische vraag die Febelfin gisteren de wereld instuurde. De vraag is echter niet alleen fout maar ook misleidend.
Men legt de facto de verantwoordelijkheid bij de (kleine) beleggers, de leners en andere klanten van de bank. ‘De consument begrijpt het niet; we moeten hem opleiden.’
In plaats van te vragen hoeveel euro twee procent rente over vijf jaar op een rekening van 100 euro opbrengt, zou Febelfin misschien beter duidelijk moeten maken hoeveel verborgen werkingskosten de bank aanrekent, hoeveel keer ze haar tarieven aanpast en intussen zélf aan goedkope tarieven bijtankt bij de Europese Centrale Bank.
Zij hebben steken laten vallen en dan verwacht men dat de gewone man de draad wel zal oppikken? De economische elite gaat in de fout, maar het is de jongere die zijn kennis moet bijspijkeren? De CFBA (Commissie voor het Bank-, Financiewezen en Assurantiewezen, NVDR) schiet tekort maar zij gaat de lessen bijsturen die in het secundair onderwijs moeten gegeven worden? Gaat het nog een beetje, ja?
Is het overbodig om te weten wat een variabele rentevoet is? Natuurlijk niet. Het punt is: het is een bodemloze put. De banksector maakt het de consument moeilijk. Ettelijke onderzoeken van Test-Aankoop wijzen daarop. Maar je hoeft het zo ver niet te zoeken. Je hebt een half uur en een microscoop nodig om in één pagina bankreclame te weten te komen hoeveel rente je écht krijgt op je rekening en hoeveel eraf gaat nadat je alle klein lettertjes doorgenomen hebt. Of kent u die radioreclame niet die een prachtige deal aanbiedt, maar er in sneltempo aan toevoegt dat ‘de bank niet het voorgestelde rendement kan garanderen’?
Toch moet het idee van financieel-economische lessen niet voorbarig naar de vuilnisbak verwezen worden. Die kunnen nuttig zijn als er maar de nodige kritische geluiden in zitten. De economische wetenschap — als die nog dat substantief verdient — heeft gefaald. Dat mag óók in die cursus staan. Enkele economen zullen nu al met hun ogen rollen, maar we kunnen voor de vuist weg al enkele filosofische stromingen noemen die kritische geluiden kunnen vertalen, zoals het scepticisme. Iemand die in de beginselen van David Hume is onderricht, zou al snel doorhebben dat het niet is omdat de waarde van een aandeel vier maanden op rij stijgt, dat het in de vijfde maand ook zo zal zijn.
En een portie stoïcisme zou ook de hebzucht — een belangrijke maar misschien vergeten oorzaak van de financiële crisis — tegengegaan zijn. En zo kunnen we nog even doorgaan. Wie is er bang van behavioral economics? Van Keynes? Van Marx? Zullen we ook in de cursus zetten dat er pensioenspaarfondsen zijn die rendement halen op voedselcrisissen en op de verminking van Afrikaanse landschappen voor grondstoffen? Laat ons dáárover eens het debat beginnen.”
(Anton Maertens, “Laat de lessen economie niet aan de economen”, vrije tribune in De Standaard, 3 maart 2010)
