Lucas Catherine is Midden-Oostenspecialist, auteur en bestuurslid van Daarkom, het Vlaams-Marokkaans culturenhuis.
Het gemeenschapsonderwijs weert de hoofddoek uit de klaslokalen. Kan niet, schrijft Lucas Catherine: “Als je de hoofddoek weg wil uit het onderwijs, moet dit bij wet gebeuren.”
De meeste van mijn Marokkaanse vriendinnen dragen geen hoofddoek. Dat komt omdat ze areligieus zijn. Ik ook trouwens. Maar Samira en Latifa vormen daar een uitzondering op. Samira, 35 jaar, draagt zo’n twee jaar een hoofddoek. Ze voelt zich verplicht. Latifa (55) draagt hem al jaren. Als Samira bij ons binnenkomt geeft ze mijn vrouw en ook mij een kus, de hoofddoek wordt dan herknoopt op een manier waarop ook piraten zo’n doekje droegen. Bij het buitengaan wordt die weer geknoopt zoals het hoort.
Latifa is strikter met haar doek en is zeer religieus. Zo kan ze maar niet begrijpen dat een goed mens als ik geen godsdienst heeft, laat staan geen moslim wordt. Toch is ze geen seutje. Haar dochter (16) heeft een vriendje en de papa mag het niet weten. Zij bezorgt haar dochter een alibi wanneer die clandestien haar vriendje ziet. Nu is de vader echt niet zo strikt. Zijn slogan is “la religion c’est pour le vendredi” en ik heb met hem al meer pils gedronken dan koffie. Maar dat zijn dochter achter een jongen aanzit. Dat kan niet.
Godsdienstvrijheid
Ik vind dat Samira en Latifa het recht hebben op die hoofddoek. Voor hen is het religie en de Belgische grondwet zegt niet alleen (artikel 19) dat er hier godsdienstvrijheid is, maar voorziet ook de vrije openbare uitoefening ervan. Daarnaast zegt artikel 24 over de status van religie in het onderwijs: “De gemeenschap richt neutraal onderwijs in. De neutraliteit houdt onder meer in, de eerbied voor de filosofische, ideologische of godsdienstige opvattingen van de ouders en de leerlingen.” Over die eerbied gaat het hem nu juist in het hoofddoekendebat.
En dan is er het Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden. Artikel 9 bepaalt duidelijk dat iedereen zijn of haar godsdienst publiekelijk mag afficheren, dat haalt ook Paul De Hert aan in zijn opiniestuk (DM 11/9), maar dat verdrag zegt verder, en dat is nog belangrijker, dat men dit alleen maar kan inperken door een wet en dan nog alleen als dat nodig is voor de openbare veiligheid of voor de bescherming van de openbare orde. Een school of een scholengroep is geen wetgever en dus kan zij niet ingaan tegen de Belgische grondwet of tegen dit Europees verdrag. Als je de hoofddoek weg wil uit het onderwijs, dan moet dat bij wet gebeuren.
Velen vinden die hoofddoek vooral irriterend bij jonge vrouwen. Bij meisjes die studeren en erg mondig zijn. Stukken mondiger in het Nederlands dan hun moeders ooit zijn geweest in het Berbers of het Arabisch. Het kan niet anders of die staan onder druk van imams of, erger nog, van de jongens in hun klas. Een van de aangevoerde redenen voor het hoofddoekenverbod op school was dan ook die sociale druk. Natuurlijk is er sociale druk. Van de meisjes onderling of via de jongens.
Maar je kunt je ook afvragen of die kledijdruk ook niet met de leeftijd te maken heeft. De eerste grote rel over kledij op school kwam er in Vlaanderen na de Panorama-reportage van Paul Jambers (1987) over de Milletjassen. Had niets met godsdienst te maken, maar met de druk van de mode op jongeren. Er waren toen scholen die Milletjassen verboden. Jongeren zijn duidelijk altijd en overal met kledij bezig om zich te bevestigen, dat hoort bij de leeftijd. Het kan een hoofddoek zijn, een Palestijnse sjaal, punkkledij, piercings. Nog een andere trend bij jonge Marokkanen is dat ze absoluut staan op zuiver” (halal) voedsel, ook op school. Maar hoeveel kinderen worden in hun puberteit niet fanatiek vegetarisch, zelfs veganistisch? Gelukkig duurt dit maar een tijdje.
De vraag is dan ook waarom bij jonge Marokkanen dit zich alleen maar in moslimtermen manifesteert? Sinds 11 september 2001, en zeker sinds de oorlog in Irak, merk je dat de media en de maatschappij het niet langer hebben over Marokkanen of over andere nationaliteiten, maar over moslims, zonder onderscheid en daarbij wordt een beeld opgehangen alsof een Marokkaan 24 op 24 uur bezig is met moslim-zijn, alsof heel zijn identiteit te herleiden valt tot zijn geloof. Daarom worden individuele Marokkanen aangesproken over om het even welk conflict dat zich in een moslimland afspeelt. Zij moeten zich distantiëren van Al Qaida (een Saoedisch-Afghaans fenomeen), Saddam Hoessein, lijfstraffen op het Arabisch Schiereiland, uitspraken van Iraanse leiders, noem maar op. De buitenwereld herleidt hen louter tot moslims.
De integristische stromingen binnen de islam (en dat zijn niet alleen politieke stromingen) spelen daar maar al te graag op in. Hun ideaal is inderdaad dat iemand zijn hele persoonlijkheid tot religie herleidt. In de praktijk weegt de islam veel minder door op die identiteit dan vaak wordt gedacht. Dat kun je goed zien in het aantal gemengde huwelijken. Er zijn veel meer gemengde huwelijken tussen Marokkanen en Belgen dan tussen Marokkanen en Turken, terwijl die toch beide moslim zijn. Daaraan zie je dat bijvoorbeeld Marokkanen meer gemeen hebben met de cultuur van het land waarin ze komen wonen zijn dan met de cultuur van een ander moslimland. Veel moslims denken misschien dat de islam een zeer bepalende factor is in hun identiteit, in de praktijk blijkt dat dus veel minder het geval. Als maatschappij moeten we die meervoudige identiteit kunnen cultiveren en ons niet louter fixeren op de godsdienst.
Nog een opmerking: valt het u niet op dat er met Marokkaanse meisjes veel minder problemen zijn dan met jongens? Zij doen het veel beter op school. Als er tien Marokkanen aan een universiteit studeren, dan zijn er zeker acht meisjes bij, waaronder dan nog een paar met hoofddoek. Mij komt het over alsof de hoofddoek als bliksemafleider dient voor de reële problemen: schoolachterstand, algemeen verspreid racisme, hoge werkloosheid… Een hoofddoek verbieden is makkelijk. Maar wat met die reële problemen? Politici kiezen te graag voor de gemakkelijkste oplossing.
Het ergste is wel dat een algemeen hoofddoekenverbod zal leiden tot moslimscholen. Een soort moslimversie van de joodse scholen die we al kennen en waar volgens professor Henri Rosenberg (universiteit Antwerpen en Nijmegen) nu al het resultaat is dat “jongeren in religieuze scholen in onze stad opgevoed worden zonder seculiere kennis en zonder beheersing van de landstaal, tot linguïstisch, sociaal en cultureel gehandicapten zonder enig uitzicht op broodwinning.”
Deze vrije tribune verscheen in De Morgen, 14 september 2009
