Op uitnodiging van Education International Belgium (E.I.B.), een ngo die in Antwerpen zijn zetel heeft, gingen Lut Adriaensens en Hugo Van Droogenbroeck in juli-augustus 2007 een zestal weken leraars bijscholen in een plattelandsschool in Bangladesh. In september 2008 ging Hugo – intussen gepensioneerd – terug en werkte er een maand in een tehuis voor Boeddhistische kinderen. Het werden beklijvende ervaringen.
Bangladesh is een van de armste en dichtstbevolkte landen ter wereld. 140 miljoen inwoners leven er op een grondgebied dat 4,3 maal zo groot is als België, maar dat voor bijna 30% bedekt is met water. Overstromingen en epidemieën zijn er schering en inslag. 83% is moslim.
Politiek is het land weinig stabiel. Twee grote partijen – Awami Liga (AL) en Bangladesh Nationalist Party (BNP) – staan mekaar naar het leven en oefenen afwisselend de politieke macht uit. Op 11 januari 2007, in volle verkiezingsstrijd die gewelddadig verliep, greep het leger de macht. De politieke partijen, het parlement, enz. werden buitenspel gezet. De twee oud-premiers en oud-ministers van AL en BNP werden wegens corruptie in de gevangenis gestopt maar zijn intussen op borgtocht weer vrij gelaten. Wellicht zullen ze zonder proces aan de verkiezingen van 18 december 2008 kunnen deelnemen. Het land kampt met enorme prijsstijgingen voor basisproducten als voedsel en energie. Op een maand steeg de prijs van rijst met 87%. De vakbondsactiviteiten worden beperkt. Stakingen zijn verboden en eindigen in gewelddadige confrontaties met politie en leger.
60 tot 100 leerlingen per klas
Tot 1946 maakte Bangladesh deel uit van Brits Indië. Het onderwijssysteem is nog altijd gemodelleerd naar het Brits onderwijssysteem. D.w.z. dat het hoofdzakelijk theoretisch onderwijs verschaft en niet op de toepassing ervan in de praktijk is gericht.
* Het kleuteronderwijs (pre-primary) behoort niet tot het formeel onderwijs. Sommige scholen richten één kleuterklas in, andere niet. Er is geen leerplan. In een kleuterklas die we bezochten werden dezelfde vakken als in het eerste leerjaar (Bengaals, Engels, wiskunde en godsdienst) door telkens een andere leraar heel schools gegeven.
* Het lager onderwijs valt onder de leerplicht en start vanaf de leeftijd van 6 jaar. Het is opgedeeld in 5 leerjaren (grade I tot V). Er zitten meestal 60 tot 100 leerlingen per klas. Op het einde van het 5de leerjaar is er een centraal examen, waarbij een certificaat wordt uitgereikt. Het 5de leerjaar is vooral een voorbereiding op dit examen. In de school die we bezochten stopt 40% van de leerlingen na het 4de leerjaar omdat ze er van uitgaan dat ze toch niet zullen slagen in dat eindexamen.
* Het secundair onderwijs is opgedeeld in 3 types: het algemeen onderwijs (64,6%) , het beroepsgericht onderwijs (4,3%) en de Dakil madrassa’s (31,1%).
Het secundair onderwijs omvat 7 leerjaren en is opgedeeld in 3 niveau’s: junior (grade VI tot VIII), secondary (grade IX en X) en higher (grade XI en XII) secundary. Van grade IX tot XII splitst het algemeen onderwijs zich op in drie onderwijsvormen: humanities, commerce en science. Slechts 12% van die leeftijdsgroep (bij de jongens 15% jongen en bij de meisjes 8% ) beëindigen het volledige secundair onderwijs.
* Het hoger onderwijs (universiteit en hogescholen) kampt met een enorm tekort aan plaatsen. Dit jaar haalden 371.000 studenten hun Higher Secundary Certificate (HSC) een soort bachalaureaat, maar er zijn slechts 94.000 plaatsen te begeven.
Een zeer ongelijke toegang tot het onderwijs
Met het onderwijs is het droevig gesteld. Het analfabetisme bedraagt bij mannen 51% en bij vrouwen 70%. De overheid spendeert slechts 2,4% van het BBP of 15% van haar budget aan onderwijs. Het overheidsonderwijs beperkt zich hoofdzakelijk tot het lager onderwijs. Het privé-initiatief vult de leemte op: er zijn madrassa’s (islamitische scholen met een erkend leerplan), er zijn ngo’s (niet gouvernementele organisaties) die onderwijs aanbieden en er zijn privé-investeerders die onderwijs als een commercieel renderende business opvatten. De overheid subsidieert de wedden van de leerkrachten en werkingskosten van 73% van alle lagere scholen. Daarnaast zijn er nog Koranscholen.
Degelijk onderwijs is onbetaalbaar en alleen voor de elite weggelegd. Van in de kleuterschool betalen de ouders inschrijvingsgeld bij het begin van het schooljaar, elke maand schoolgeld, examengeld (driemaal per jaar). Daarbovenop komen uniformen, handboeken, schriften, enz. Er is wel een subsidie om onderwijs voor meisjes te stimuleren. Daarnaast geven vele leraars voor en na de schooltijd betaalde bijlessen aan hun leerlingen, “om hun slaagkansen te verhogen”. Een recente studie wees uit dat 86% van de leerlingen in het secundair onderwijs betaald bijles krijgen.
Van de 20 miljoen kinderen op de leeftijd van de lagere school werken er 6 miljoen overdag als koeienhoeder, dienstmeisje of straatverkoper of in de huisnijverheid. Zij zien nooit een school van de binnenkant.
Op het einde van het secundair onderwijs is er een nationaal staatsexamen. Er wordt een ranking van de resultaten van de scholen gepubliceerd in de kranten. De universiteiten – het aantal privé-instellingen groeit enorm – willen alleen de beste studenten rekruteren. Ze geven vermindering op de hoge inschrijvingsgelden afhankelijk van de score die een student haalde op die staatsexamens.
Wat deden we in Dipshika ( 2007) ?
De ngo die ons uitzond, Education International Belgium (EIB), richt zich vooral op het aanbieden van onderwijskansen aan meisjes – meestal weeskinderen of kinderen van alleenstaande moeders – via studiebeurzen en bijlessen en het betalen van internaats- en andere studiekosten.
EIB vroeg ons een bijscholing voor leraren van een lagere en secundaire school, vooral voor meisjes, in Dipshikha te verzorgen. Dipshikha is gelegen in het zuidoostelijk deel van Bangladesh, op 30 km ten noorden van de stad Cox’ Bazar. De bedoeling was het niveau van de leraars op te trekken, zodat de leerlingen kwalitatief hoogstaander onderwijs zouden genieten. De leerlingen zijn overwegend moslim, maar met hindoe- en boeddhistische minderheden.
In de school waar we werkten, hadden slechts twee van de zestien leraars een lerarenopleiding gevolgd. Een pedagogisch certificaat is enkel in de overheidsscholen verplicht. De meeste leraars hadden zelfs geen diploma secundair onderwijs. De leerkrachten verdienen zeer weinig: 4.000 taka per maand, of ongeveer 40 euro. Er zijn geen vaste barema’s, tenzij je in een overheidsschool werkt en de vereiste diploma’s hebt. De directeur bepaalt hoeveel hij je waard vindt. Bv. een lerares die geen secundair diploma had, kreeg 1.500 taka. Geen wonder dat leerkrachten hun inkomen proberen aan te vullen met privé-lessen.
Uit observaties bleek dat het met het lesgeven zelf bedroevend gesteld was. Bv. bij een lesje over ‘mijn moeder’ las de leraar een tekst uit een handboek en de leerlingen moesten hem in in koor nazeggen. Als huiswerk moesten de leerlingen de modeltekst kopiëren en uit het hoofd leren. Elke persoonlijke inbreng was uit den boze.
We begonnen onze bijscholing met de basis: hoe steek je een les in elkaar? We baseerden ons op het activerende directe instructiemodel (Veenman e.a.), dat het dichtst aansluit bij het klassieke lesgeven en tegelijk mogelijkheden tot differentiëring biedt. Op dit ogenblik wordt deze methode ook in het Vlaamse gemeenschapsonderwijs gepromoot. De leraars brachten hun (oefen)les tijdens de praktijksessies voor hun collega’s. De nadruk lag op het gebruik van didactisch materiaal, denkactiviteiten en groepswerk. Nadien werden de lessen voor de eigen klas gegeven. De motivatie van de leerlingen verbeterde spectaculair.
In een tweede bijscholingsronde werden problemen op schoolniveau aangepakt. Het personeelsverloop is immers enorm. Drie leraren werden als mentor verkozen om de nieuwkomers – negen van de zestien waren pas sinds januari van dit jaar aangeworven – te begeleiden. Van in de kleuterklas zijn vakleraars actief, waardoor niemand zich voor een klas verantwoordelijk voelt. Daarom werden een zorgteam en klasleraren aangesteld. Hun eerste taak wordt het aanpakken van het grote aantal afwezigheden in de klassen. De klastitularissen zullen wekelijks met hun leerlingen vergaderen om alle problemen te bespreken.
Naarmate de tijd vorderde, stegen het enthousiasme en het zelfvertrouwen van de leraars. Als beloning kregen ze een certificaat van de gevolgde bijscholing. Wij van onze kant waren blij dat we ons steentje tot wereldwijde solidariteit konden bijdragen.
Ramu, 2008
Dit jaar sloot E.I.B. een samenwerkingsakkoord af met het Jagat Joyoti Children Welfare Home (J.J.C.W.H.) Dit is gelegen aan de voet van een Boeddhistische tempel in Ramkot, een dorpje nabij Ramu, zo’n 20 km ten noorden van Cox’s Bazar. Het is een tehuis voor arme (wees)kinderen van 6 tot 16 jaar, afkomstig uit de Hill Tracts, een gebied van minderheden, die door de Bengaalse overheid verwaarloosd en achtergesteld worden. Het home is opgericht door Father Lupi, een Italiaanse pater, die de armste kinderen uit de Hill Tracts een nieuwe toekomst wil bieden. E.I.B. subsidieert de studiekosten, de kost en inwoon van 28 arme (wees)meisjes die in het centrum verblijven en van 30 meisjes die in het centrum verbleven maar nu nog verder studeren.
Tijdens mijn verblijf in Bangladesh logeerde ik in dit home. Ik had het geluk het dagelijkse reilen en zeilen van het centrum te mogen meemaken. De kinderen lopen school in de lokale lagere en secundaire school, waar de klassen doorgaans 60 tot 100 leerlingen tellen. Het onderwijs dat zij er genieten is van een bedroevend niveau. Het centrum tracht dit te compenseren door zelf huiswerk- en studiebegeleiding en bijlessen te organiseren.
Het was een leuke tijd tussen die kinderen. Elke morgen om 6 uur met ‘good morning, how are you’ begroet te worden, dan kon je dag al niet meer stuk. We hebben er veel geleerd en ervaringen uitgewisseld, met de coaching leraars vergaderd en gediscussieerd, aanzetten tot andere studiemethodes besproken, o.a. voor Engels, wat voor de latere loopbaan van deze jongeren van levensbelang is, enz.
Projecten 2009
We hebben drie projecten voor volgend kalenderjaar op touw kunnen zetten. Twee stagiairs orthopedagogie van de Hogeschool Gent zullen daar begin volgend jaar stage lopen. In de grote vakantie van 2009 gaan twee pedagogische medewerkers van E.I.B. bijscholing voor 15 leerkrachten van de 7 centra van Father Lupi uit de Hill Tracts geven. Een student van de lerarenopleiding van de Artesis Hogeschool Antwerpen loopt begin volgend jaar stage in de Memorial Christian Primary School in Dulhazara (halverwege Chittagong en Cox’s Bazar). Ook hier subsidieert E.I.B. de studiekosten van 16 arme meisjes van de lagere school, naast die van 4 studentes die de hogere opleiding labotechnicus volgen.
Leraren vroegen ons waarom Bangladesh zo arm blijft en zich niet kan ontwikkelen. Mijn antwoord was eenvoudig: het Westen wil niet dat Bangladesh zich ontwikkelt. Het heeft het nodig om zich van goedkope textiel, confectie en voedsel o.a. scampi’s te voorzien. Michael Parenti, één van de intellectuele boegbeelden van dissident links in de VS, zegt het zo: “Het laatste dat imperialistische machthebbers willen op wereldvlak zijn zelfbewuste, zichzelf ontwikkelende naties. Daar is het het imperium om te doen: andere landen arm, hongerig en zwak maken. Want des te harder zal je werken voor steeds minder geld.” (Interview over zijn boek “Democratie voor de elite” in Indymedia, 8 oktober 2008)
Hugo Van Droogenbroeck
Voor contact:
