Sociale ongelijkheid in het onderwijs… De cijfers
Het HIVA heeft reeds een lange traditie in het bestuderen van sociale ongelijkheid in het onderwijs. Recente gegevens over de onderwijsloopbaan van Vlaamse jongeren (Groenez e.a., 2003) bevestigen de problematische schoolloopbaan van kinderen uit sociaal achtergestelde groepen. In het kleuter- en lager onderwijs lopen deze kinderen vaker schoolse vertraging op en worden ze vaker doorverwezen naar het buitengewoon onderwijs. In het secundair onderwijs stapelt de schoolse vertraging zich verder op en komen jongeren uit de lagere sociale klassen meer in het BSO of TSO terecht, maar ook in het deeltijds beroepsonderwijs, het leercontract of het buitengewoon secundair onderwijs. Problemen van voortijdig schoolverlaten en spijbelen, doen zich in grotere mate voor bij deze sociaal achtergestelde leerlingen en bijgevolg lopen ze een grotere kans om deze onderwijsvormen te verlaten zonder kwalificatie (Douterlungne e.a., 2001; De Rick & Nicaise, 2004). Als ze al een getuigschrift van het beroepsonderwijs behalen, geeft dit geen toegang tot het hoger onderwijs. Bijgevolg stelt men ook op dit laatste niveau een grote sociale ongelijkheid in participatie vast.
Deze sociale ongelijkheid speelt ook, en zelfs in nog sterkere mate, aan de andere kant van de taalgrens (Dupriez & Vandenberghe, 2004). Uit Europese vergelijkingen blijkt dat de Belgische leerlingen gemiddeld genomen hoog scoren op wiskunde en taal, maar ook dat er een grote kloof bestaat tussen de sterkte en de zwakte leerlingen én dat dit verschil meer dan in andere Europese landen verklaard kan worden door sociaal-economische factoren (OECD, 2004).
Maar wat te doen?
Tot voor kort speelden we als onderzoeksinstelling onze klassieke rol in dit verhaal: we trachtten de situatie zo goed mogelijk te analyseren en te evalueren en gingen daarna via publicaties en voordrachten onze bevindingen wereldkundig maken. Zo ook in het kader van de ontwikkelingen rond het gelijkekansendecreet in het onderwijs. Vaak stootten we tijdens deze voordrachten echter op reacties in de zin van “We wéten nu onderhand wel wat het probleem is. Help ons eerder zoeken hoe het nu wél beter kan…”.
Met het project SCHOOL+ willen we deze uitdaging aangaan.
Het project SCHOOL+
SCHOOL+ Platform voor een school zonder uitsluiting is een gemeenschappelijk initiatief van Cera, Porticus, de Stichting Koningin Paola en het Hoger Instituut voor de Arbeid, in samenwerking met nog een hele reeks andere partners aan beide zijden van de taalgrens.
Cera en de Stichting Koningin Paola werken al meerdere jaren samen rond het programma ‘School van de Hoop’, waarin vernieuwende onderwijsprojecten gesteund worden die de maatschappelijke integratie van leerlingen in een moeilijke sociale omgeving willen bevorderen. Met het project SCHOOL+ willen we deze beweging uitbreiden en versterken. De doelgroep omvat alle Belgische scholen die zich willen inzetten voor een meer effectief onderwijs voor sociaal achtergestelde groepen, en hun partners (centra voor leerlingenbegeleiding, lokale overheden, socio-culturele organisaties, enz). Er wordt ook samengewerkt met de Vakgroep Sociale Agogiek van de UGent (Prof. Nicole Vettenburg) en het Institut d’Administration Scolaire van de Universiteit van Mons (Prof. Marc Demeuse). Voorts zijn er contacten met de verenigingen ‘Changements pour l’Egalité’ en ‘De Democratische School’.
SCHOOL+ wil door combinatie van verschillende elementen een daadwerkelijke, duurzame en structurele impact bekomen op (sociaal) gelijke kansen in het onderwijs. De kracht van het concept moet berusten op twee pijlers:
– Een strategische visie, onderbouwd door een wetenschappelijk verantwoorde analyse van de problematiek;
– Een positieve ‘bottom-up’ benadering door middel van een campagne, waarbij scholen en andere onderwijsactoren van elkaars praktijk leren i.p.v. ontmoedigd te worden door kritiek of bedolven te worden onder regelgeving.
Voor alle duidelijkheid: SCHOOL+ is géén financieringsbron, maar een ‘lerend netwerk’, waarin het HIVA zijn wetenschappelijke know-how m.b.t. gelijke onderwijskansen ter beschikking stelt van het praktijkveld.
Op korte termijn werken we met private middelen, maar vanaf 2006 hopen we geleidelijk te kunnen overschakelen op publieke financiering (aan Vlaamse kant bv. in het kader van het Steunpunt Gelijke Onderwijskansen). De onderwijsdepartementen van beide gemeenschappen zetelen overigens in de stuurgroep van het project. Het is m.a.w. allerminst de bedoeling om de overheid te ontlasten van haar verantwoordelijkheid op dit vlak, maar eerder om impulsen te geven en samenwerking te bevorderen.
Vijf elementen
1. Een handleiding voor vernieuwende projecten
Ruelens, L., Nicaise, I. & Desmedt, E. (2005). Gelijke onderwijskansen: we doen er wat aan, maar hoe? Handleiding voor vernieuwende projecten. Leuven: HIVA.
Deze handleiding bevat twee onderdelen: een inhoudelijk deel en een deel over de financiering van initiatieven.
In het eerste inhoudelijke deel schetsen we een algemeen kader om de bevordering van sociale gelijkheid in het onderwijs strategisch aan te pakken. Een strategische visie is belangrijk om naast het kortetermijnperspectief ook het langetermijnperspectief aan te houden, en om elke actie te kaderen binnen een totaalbenadering, ook al blijven acties om praktische redenen vaak beperkt tot één bepaalde invalshoek. Drie complementaire actiesporen worden toegelicht: strategieën voor gelijke kansen, strategieën voor gelijke behandeling en strategieën voor gelijke uitkomsten. We illustreren deze strategieën onder andere aan de hand van de laureaten van het programma ‘School van de Hoop’ van de Stichting Koningin Paola.
Koken kost geld. In het tweede deel gaan we daarom in op strategieën om financiële middelen te werven. Die starten bij de keuze voor een bepaald type van middelen: kiezen we voor subsidies of sponsoring, of misschien beide? Kan sponsoring op school? Verder zetten we uiteen welke weg kan gevolgd worden eenmaal het type middelen bepaald is. Hoe motiveer je geldschieters? Waar moet je op letten bij de voorbereiding van een dossier? Hoe onderhandel je? De zoektocht naar middelen is vaak een doorlopende opdracht. Daarom besluiten we dit deel met tips om bij de uitwerking van een project al perspectieven in te bouwen naar toekomstige middelen.
2. Een website: www.school-ecole-plus.be
Deze website bevat alle informatie over het project. Je kunt er onder andere de handleiding vrij downloaden.
Het paradepaardje van de website wordt de on-line databank die achtergrondliteratuur, vormingsmateriaal en goede praktijkvoorbeelden bevat. De bedoeling is dat het een voortdurend aangroeiend bestand wordt. Indien scholen of hun partners zelf informatie aan de databank willen toevoegen, kunnen ze die altijd via mail aan SCHOOL+ bezorgen. Omdat ervaringsuitwisseling tot de essentie van dit platform behoort, zoeken we vooral naar voorbeelden van goede praktijken.
3. Thematische vormings- en ontmoetingsdagen
Omdat SCHOOL+ een actief platform voor informatie- en ervaringsuitwisseling wil zijn, wordt er vanaf het schooljaar 2005-2006 een reeks thematische vormings- en ontmoetingsdagen georganiseerd.
De thema’s die aan bod zullen komen, zijn: voor- en vroegschoolse educatie, brede school, financiële drempels afbouwen, leerlingenrechten, curriculumhervormingen, pedagogische innovaties, de relatie school-ouders-buurt, solidariteitsbevordering onder leerlingen, intercultureel onderwijs, inclusief onderwijs, opleiding van leerkrachten, onderwijsvoorrangsbeleid, differentiatie, alternatieve leerroutes en tweedekansscholen, en het terugdringen van ongekwalificeerde uitstroom en schoolmoeheid.
Het startschot voor deze reeks van vormings- en ontmoetingsdagen wordt gegeven op 20 oktober 2005, met een nationale contactdag in het Paleis voor Schone Kunsten te Brussel. Onder de noemer ‘Gelijke onderwijskansen in België: een blik over de taalgrens’ willen we een uitwisseling over gelijke onderwijskansen tot stand te brengen tussen de twee grote Belgische taalgemeenschappen. Het doel is beleidsmakers en praktijkmensen van beide zijden van de taalgrens samenbrengen, zodat ze kunnen leren van elkaar en samen kunnen nadenken over mogelijke krachtlijnen voor de toekomst.
De vormings- en ontmoetingsdagen staan open voor alle mogelijke geïnteresseerden: leerkrachten en scholen, maar ook beleidsmakers, administratie, pedagogische begeleiding, inspectie, ouderverenigingen, centra voor leerlingenbegeleiding, lokale overlegplatforms, welzijnsorganisaties, socio-culturele organisaties, sociale partners, armenverenigingen, de integratiesector, enz.
Het volledige programma zal vanaf 1 september 2005 te vinden zijn op www.school-ecole-plus.be
4. Een handboek over verschillende strategieën om sociale ongelijkheid in het onderwijs aan te pakken
Dit handboek moet een wetenschappelijk referentiekader aanreiken voor het ontwikkelen van een algemene strategische visie op sociale ongelijkheid in het onderwijs. Het wordt een ‘Belgische’ versie van ‘The right to learn’ (Nicaise, ed., 2000), een boek dat eerder de Europese praktijken schetste.
Elk hoofdstuk van het boek zal gaan over één welbepaalde strategie en zal worden geschreven door één of twee Belgische onderzoekers met bijzondere ervaring op dit specifieke terrein. Daarnaast zullen twee ervaren onderwijs-journalisten (Kathy Lindekens voor Vlaanderen en Donat Carlier van Alter Educ voor Wallonië) voor elk hoofdstuk twee voorbeelden van goede praktijken uit het Belgische onderwijslandschap analyseren.
Dit boek zal verschijnen in het najaar van 2006 (het is dus nog te vroeg om het te bestellen).
5. Advies op maat
Vanaf 01/10/2005 zal SCHOOL+ ook heel gericht, op maat van individuele actoren, advies verstrekken over oplossingsstrategieën voor de grote knelpunten die sociale achterstelling met zich meebrengt.
Dit advies zal complementair zijn met de rol van centra voor leerlingenbegeleiding en van de begeleidingsdiensten. SCHOOL+ zal zich toespitsen op kortstondige, zeer gerichte interventies, niet op procesbegeleiding. Voorbeelden van adviesvragen kunnen zijn: hoe spelen we beter in op de behoeften en cultuur van zigeunerkinderen? Hoe bouwen we een contact op met allochtone ouders? Hoe vermijden we dat onze school een concentratieschool wordt? Wat kunnen we doen aan de problematiek van schoolkosten en onbetaalde rekeningen? Hoe starten we met een bredeschoolproject ?
Voor dit advies zullen aan de school instapkosten worden aangerekend (250 euro voor een kleine school, 500 euro voor een grote school). Vragen kunnen nu reeds per e-mail gesteld worden aan Ella Desmedt.
Door de synergie van deze diverse instrumenten willen we uiteindelijk bijdragen tot netwerkvorming rond kansenbevordering op school. Het netwerk wil vooral een concreet en positief antwoord bieden op de ontmoediging van actoren die, geïsoleerd en met gebrek aan know-how, zich dreigen neer te leggen bij de bestaande uitsluiting uit het onderwijs.
Contact
Voor meer informatie over dit project kan u terecht bij:
Ella Desmedt, ella.desmedt@hiva.kuleuven.be
———
Brussel 20/10/’05
Gelijke onderwijskansen: een blik over de
taalgrens
Deze eerste nationale contactdag in het kader van het project SCHOOL + Platform voor een school
zonder uitsluiting wil een uitwisseling over gelijke onderwijskansen tot stand brengen tussen de
verschillende Belgische gemeenschappen. Inhoudelijk ligt de klemtoon op het verklaren van de
problematiek van sociale ongelijkheid in het onderwijs en het kritisch bediscussiëren van de
strategieën die in de verschillende gemeenschappen op beleidsen
op schoolniveau worden
toegepast om deze ongelijkheden te bestrijden. Het doel is beleidsmakers en praktijkmensen van
beide zijden van de taalgrens samen te brengen, zodat ze kunnen leren van elkaar en samen kunnen
nadenken over mogelijke krachtlijnen voor de toekomst.
Programma
09u30 – 10u00 Onthaal
10u00 – 10u20 Inleiding door Kathy Lindekens (VRT) & Donat Carlier (Alter Educ)
10u20 – 10u50 Morgen kampioen in gelijke kansen! Aanzetten voor een tienjarenplan door Prof. Dr. Ides Nicaise, HIVA, KULeuven
10u50 – 11u20 Entre Saint Matthieu et Robin des Bois: le cheminement difficile de la
discrimination positive ou comment donner plus à ceux qui ont moins door Prof. Dr. Marc Demeuse, Institut d’Administration Scolaire, Université de MonsHainaut
11u20 – 11u30 Conclusie
11u30 – 13u00 Onderwijsbeurs en lunch
13u00 – 14u30 Keuze uit drie opties :
1. Inégalités dans l’enseignement en Belgique: regards croisés des statistiques et de
l’expérience vécue –
Ongelijkheden in het Belgische onderwijs: een micromacro
perspectief door
Nico Hirtt, Appel pour une école démocratique (APED) – Oproep voor een
democratische school (OVDS). Voorzitter : Prof. Dr. Ides Nicaise
2. La politique pour promouvoir l’égalité face à l’école de la Communauté Française
Roger Godet, directeur de cabinet adjoint de la Ministre Marie Arena (sous
réserve),
Nicole Antoine, directrice Athenée Royal Gatti de Gamond, Bruxelles.
Voorzitter: Prof. Dr. Marc Demeuse
3. Het gelijke onderwijskansenbeleid in Vlaanderen
Theo Mardulier, adjunct van de directeurprojectleider
bij het Departement
Onderwijs,
Tony Schildermans, directeur Europaschool, Genk.
Voorzitter: Dr. Ella Desmedt
14u45 – 15u45 SCHOOL + / ECOLE + Op
zoek naar een gemeenschappelijke agenda?
Debat met alle sprekers van de dag.
Moderatoren: Kathy Lindekens & Donat Carlier
15u45 – 16u15 Slotwoord
Marie Arena, la MinistrePrésidente
de la Communauté Française de Belgique, en
charge de l’Enseignement obligatoire et de promotion sociale
Frank Vandenbroucke, Viceministerpresident
van de Vlaamse Regering en
Vlaams minister van Werk, Onderwijs en Vorming (o.v.)
16u15 Receptie
———
Bronnen
- De Rick, K. & Nicaise, I. (2004), De leerplicht tot 18 als armoedepreventie: een balans na 20 jaar. In J. Vranken, K. De Boyser, D. Dierckx (eds.). Jaarboek Armoede en Sociale Uitsluiting. Leuven: Acco, p.107-121.
- Douterlungne, M., Van de Velde, V., Rubbrecht, I., van Valckenborgh, K., Lauwereys, L., Nicaise, I., Van Damme, J. (2001). Ongekwalificeerd: zonder paspoort. Een onderzoek naar de omvang, karakteristieken en aanpak van de ongekwalificeerde uitstroom. Leuven: HIVA.
- Dupriez, V. & Vandenberghe, V. (2004). L’école en Communauté Française de Belgique: de quelle inégalité parlons-nous? Les cahiers de recherche en éducation et formation, n° 27. UCL : GIRSEF & CPU.
- Groenez, S., Van den Brande, I., Nicaise, I. (2003). Cijferboek sociale ongelijkheid in het Vlaamse Onderwijs. Een verkennend onderzoek op de Panelstudies van Belgische Huishoudens, LOA-rapport nr. 10, Leuven: Steunpunt LOA ‘Loopbanen doorheen onderwijs naar de arbeidsmarkt’.
- Nicaise, I. (ed.) (2000). The right to learn. Educational strategies for socially excluded youth in Europe. Bristol: The Policy Press.
- OECD (2004), Learning for tomorrow’s world – First results from PISA 2003.
